دروغ در زندگی چه تأثیری دارد؟ آیا می توان از آن اجتناب کرد؟
پاسخ:
دروغ گویی و کذب یکی از عوامل فزایندۀ نابهنجاریها و گناهان در فرد و جامعه است. هرچند هنجارشکنی و گناه، ریشه در علل و عوامل دیگری دارد، ولی افزایش گرایش فرد به گناه را میبایست در دروغگویی انسان دانست.
امام خمینی (ره)، درباره دروغ و آثار سوء آن می فرمایند:
گاهی شود که بهواسطۀ کشف یک دروغ، انسان بهطوری از درجۀ اعتبار پیش مردم ساقط میشود که تا آخر عمر جبرانش را نتوان کرد. خدا نکند کسی معروف شود به دروغگویی که هیچچیز شاید بیشتر از این به حیثیت انسان لطمه نمیزند؛ افزونبر اینها، مفاسد دینی و عقوبات اخروی آن نیز بسیار است.[1]
مضرات دروغ در یک تقسیم به آثار فردی و اجتماعی و آثار فردی نیز به دو بخش جسمی و روحی (و معنوی) تقسیمپذیر است:
آثار روحی دروغ
تاثیرات منفی دروغ بر روح فرد عبارت است از:
- دروغگویی بر مغز و بدن افراد تأثیرگذار است؛ پس از دروغ گفتن فرد دچار استرس ناشی از دروغگویی میشود و میکوشد در مقابل فردی که به وی دروغ گفته رفتاری جدید را برنامهریزی کند که میتواند رفتار محبتآمیز و مهربانی بیشازحد در رویارویی با فرد باشد؛
- پس از گذشت مدتی، شخص دروغگو دچار عذاب وجدان میشود و میکوشد خود را از فردی که به او دروغ گفته است پنهان کند و عذاب وجدان ممکن است تا چندروز برنامۀ آیندۀ خواب فرد دروغگو را مختل کند. همچنین، در روایات به آثار سوء معنوی دروغ اشارهشده است.
آثار سوء معنوی دروغ
انسان مرده
بعضی از روایات، دروغگو را با مرده یکسان دانسته و میفرماید:
اَلْکذّابُ وَ الْمَیتُ سَواءٌ فَاِنَّ فَضیلَةَ الْحَی عَلَی الْمَیتِ اَلثِّقَةُ بِهِ، فَاِذا لَمْ یوْثَقُ بِکلامِهِ بَطَلَتْ حَیاتُهُ.[2] دروغگو با مرده برابر است؛ زیرا فضیلت زنده بر مرده اعتمادی است که انسان به او دارد و هنگامیکه به سخن کسی اعتمادی نباشد، گویی زندگی او باطلشده است.
دوری از فرشتگان
امام رضا در حدیثی، دروغ را سبب دوری فرشتگان از انسان دانسته میفرماید:
اِذا کذِبَ الْعَبْدُ کذْبَةً تَباعَدَ المَلَک مِنْهُ مَسیرَةَ میل مِنْ نَتِنِ ماجاءَبِهُ. هنگامیکه انسان دروغی بگوید بهخاطر بوی بدی که از عمل او برمیخیزد بهاندازۀ یک میل فرشته از او دور میشود.
ترک نماز شب
امام صادق در حدیثی، دروغ را سبب محرومیت انسان از نماز شب دانسته و میفرماید:
اِنَّ الرَّجُلَ لَیکذِبُ الْکذْبَةَ فَیحرَمُ بِها صَلاةَ الْلَیلِ، فَاِذا حُرِمَ صَلاةُ اللَیلِ حُرِمَ بِها الرِّزْق. گاه انسان دروغی میگوید و از نماز شب محروم میشود و هنگامیکه از نماز شب محروم میشود از روزی [وسیع] محروم میگردد.
مانع قبولی دعا
امام صادق در حدیثی، دروغ را مانعی در برابر قبولی بعضی از عبادات دانسته، همانگونه که دربارۀ روزهداران میفرمایند:
فَاِذا صُمْتُمْ فَاحْفَظُوا اَلْسِنَتَکمْ عَنِ الْکذْبِ وَ غَضُّوا اَبْصارَکمْ. هنگامیکه روزه میگیرید زبان را از دروغ حفظ کنید و چشمان خود را [از نگاه گناهآلود] فروگیرید.
این حدیث دلیل بر آن است که اینگونه اعمال از ارزش روزه میکاهد. دیگر اینکه دروغگفتن گاه سبب قطع برکات الهی از انسان میشود، چنانکه امام علی بن موسیالرضا در حدیثی میفرمایند: «اِذا کذِبَ الْوُلاةُ حُبِسَ الْمَطَرُ؛ هنگامیکه زمامداران دروغ بگویند باران قطع میشود.»
در روایات آثار دیگری برای دروغ بیانشده که ممکن است دارای جنبههای معنوی، اجتماعی و ظاهری باشد، از آن جمله روایات متعددی که دروغ را سبب کاهش روزی انسان و فقر و تنگدستی معرفی کردهاند. در حدیثی امیرمؤمنان، علی، میفرمایند: «اِعْتِیادُ الْکذْبِ یورِثُ الْفَقْرُ؛[3] عادتکردن به دروغگویی سبب فقر و تنگدستی است.» رسول اکرم دراینزمینه میفرمایند: «اَلْکذْبُ ینَقِّصُ الرِّزْقَ؛[4]دروغ از روزی انسان میکاهد.» این کاهش رزق ممکن است از آثار زیانبار معنوی و یا از آثار ظاهری و اجتماعی دروغ باشد؛ چراکه دروغگو اعتماد مردم را از دست میدهد و با از دست دادن اعتماد عمومی، فعالیت اقتصادی او محدود میشود و همین امر سبب نقصان رزق و روزی او میشود.
آثار جسمی
تاثیرات منفی دروغگویی بر جسم فرد عبارتاند از:
- استرس ناشی از دروغگویی نیز ممکن است تبعات جسمی به همراه بیاورد، که اختلال در سلامتی فرد، ازجمله بالارفتن فشارخون، سردرد، پشتدرد و کاهش گلبولهای سفید خون « که براثر مبارزه با این بیماری تعدادشان کاهش مییابد» ازجملۀ این بیماری است.
- فردی که دروغ میگوید برای برملانشدن دروغ انرژی مصرف میکند و بههمینخاطر، فرد در بعضی مواقع خشمگین، افسرده و عصبانی خواهد شد. این احساسات روی سیستم گوارشی فرد نیز تأثیر میگذارد و نتیجه هم چیزی نیست جز ناراحتی معده، تهوع و گرفتگی عضلات.
آثار اجتماعی
دروغ، آثار سوء و منفی اجتماعی بسیاری دارد که به گوشهای از آنها اشاره میکنیم:
- دروغگویی باعث رسوایی و ازدستدادن پایگاه اجتماعی و اعتماد مردم میشود؛
- دروغ انسان را به نفاق میکشاند؛
- عادتکردن به دروغگویی سبب فقر و تنگدستی است.
[1]. سید روحالله موسوی خمینی، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378، ص 471.
[2]. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، تصنیف غررالحکم و دررالکلم،تصحیح مصطفی درایتی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی 1366، ص 220.
[3]. محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، الخصال، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین، 1363، ج 2، ص 505.
[4]. ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1382، ص 373.
برگرفته از کتاب پرسمان معرفتی بصیرتی 2، نشر زمزم هدایت، قم، 1402، ص 103-101
دروغ گویی و آثار دروغ گویی https://noo.rs/mj2vC
