آیا گذراندن دورۀ سربازی اتلاف‌وقت و عمر نیست؟
سربازی
پاسخ:
دوران سربازی اهمیت فراوانی برای امنیت کشور دارد و ازنظر فردی و اجتماعی نیز ثمرات مهمی برای رشد و بالندگی جوانان به ارمغان می‌آورد؛ به دلیل همین اهمیت است که خدمت سربازی در بسیاری از کشورها اجباری است. در ایران نیز از 19 مهر 1305 شمسی برای افرادی که 21سال دارند سربازی به مدت دو سال اجباری شد[1] و تاکنون نیز با تغییرات اندکی ادامه دارد. این دوران هرگز اتلاف‌عمر محسوب نمی‌شود. برای روشن‌ترشدن موضوع درادامه، فواید فردی و اجتماعی این دوران را توضیح می‌دهیم:
1. اهمیت و ضرورت ملی:
بسیاری از فواید و ضرورت سربازی، دارای بعد ملی است. به علاوه، فواید و آثار ملی سربازی، به سود اشخاص و افراد جامعه نیز منتهی می‌شود؛ به‌عنوان مثال، خدمت باعث بالارفتن امنیت ملی کشور می‌شود که امنیت یکایک افراد جامعه را در پی دارد، ازجمله موارد اهمیت سربازی بعد ملی را می‌توان در موارد زیر بیان کرد؛
2. لزوم دفاع از کشور و آمادگی نظامی مردم:
یادگیری آموزش‌های نظامی و آمادگی دفاعی برای افراد جامعه، به‌ویژه مردان، یک ضرورت است؛ زیرا مردم باید در برخورد با حوادث مختلفی نظیر جنگ، شورش و درگیری‌های داخلی در حد نیاز، آماده باشند سربازی نیز مقطعی است که نظام جمع، استفاده از اسلحه، اصطلاحات نظامی‌گری و… در آن آموزش داده می‌شود. می‌توان گفت اصلی‌ترین فلسفۀ دوران سربازی ارتقای سطح آمادگی نظامی و دفاعی مردم کشور است؛[2]به‌همین‌دلیل، در بسیاری از کشورهای دنیا وجود خدمت نظامی امری پذیرفته‌شده است و خدمت نظامی، صرفاً محدود به دورۀ جنگ نیست؛
هرچند در برخی از کشورها، دورۀ خدمت، به‌اجبار، اختیاری (داوطلبانه) یا نیمه‌اختیاری است و مدت‌زمان خدمت نیز در هریک از آن‌ها با دیگری تفاوت دارد، اما در این کشورها ضرورت خدمت نظامی، امری پذیرفته‌شده است. کشورهای متعددی نیز خدمت نظامی اجباری دارند که نشان‌دهندۀ اهمیت این موضوع در این کشورهاست؛ درزمینۀ خدمت اجباری، حدود 24 کشور خدمت اجباری با طول دورۀ یک‌سال یا کمتر دارند. تعداد هفده کشور نیز سربازی با طول مدت بیش از یک‌سال در آن‌ها موجود است. حدود پانزده کشور نیز ترکیبی از خدمت اجباری و داوطلبانه دارند که درجمع، کشورهایی که خدمت اجباری دارند، بیش از پنجاه کشور در جهان هستند؛[3]
3. پشتوانه‌بودن سربازی برای نیروهای نظامی:
در ایران، سربازی پشتوانه‌ای برای حفظ نیروهای نظامی دائمی است. سربازان امور خدماتی، فنی، مهندسی، امور اداری، بهداشتی، ترابری، نگهبانی و نظایر آن را در نیروهای مسلح برعهده دارند و موجب تمرکز اقدام‌های کارکنان نظامی رسمی کشور در بخش‌های تخصصی و حرفه‌ای‌تر نظامی می‌شود. در صورت نبود آنان تمام این بخش‌ها تضعیف شده و درنهایت، به تضعیف نیروی دفاعی کشور منجر می‌شود؛[4]
4. دفع تهدیدهای گستردۀ مرزی و امنیتی:
دربارۀ جمهوری اسلامی ایران، به دلیل وجود خطرهای نظامی و امنیتی، که همواره آن را تهدید کرده است، ضرورت اقتدار و تقویت نیروهای مسلح نظامی، بسیار احساس می‌شود. کشور ایران، در طول تاریخ، همواره مورد سلطه‌جویی کشورهای مختلف بوده است، ازجمله مصادیق آن می‌توان به «تجاوز نظامی رژیم بعث عراق به ایران با حمایت بسیاری از کشورهای جهان»، «وجود تهدیدهای نظامی بالقوه و بالفعل ازسوی کشورهای استکباری و گروه‌های مسلح هم‌پیمان با آن‌ها، نظیر آمریکا و رژیم اشغالگر قدس و مزدوران آن‌ها نظیر داعش و تجزیه‌طلبان» و «جداسازی بخش‌هایی از ایران درنتیجۀ تحرکات نظامی کشورهای متخاصم در طول تاریخ»[5] اشاره کرد. وجود این حجم از تهدیدهای امنیتی و نظامی، ضرورت وجود نیروی رزمی آماده و فعال در قالب خدمت سربازی را نشان می‌دهد؛
5. نیاز کشور ایران به نیروی نظامی گسترده:
کشور ایران باتوجه‌به شرایط جغرافیای خود، نیاز به نیروی دفاعی وسیعی دارد؛ چراکه پهناور، حاصلخیز، سرشار از منابع، دارای مواهب طبیعی و مهم‌تر از همه دارای یک میلیون و ۶۴۸ هزار و ۱۹۶ کیلومترمربع مساحت است. به علاوه، ایران دارای راه‌های ارتباطی وسیع از طریق دریاست[6] که ضرورت دفاع از تمامیت آن را توسط نیروهای نظامی گسترده نشان می‌دهد؛ براین‌اساس، یکی از عواملی که گستردگی نیروهای دفاعی را تضمین می‌کند، برقراری دورۀ خدمت در کشورهای یادشده است؛
6. جلوگیری از گسترش بیش‌ازحد دولت و هزینه‌های آن:
ازطرفی بیان شد که به دلیل اقتضائات گستردۀ سیاسی، امنیتی و نظامی، کشور نیازمند نیروی نظامی قدرتمند و گسترده است؛ ازطرف‌دیگر، خرید کارکنان نظامی به‌صورت رسمی باتوجه‌به ایجاد تعهدات مالی طولانی‌مدت و گسترده برای دولت و همچنین، افزایش اندازۀ دولت و کاهش توان صندوق‌های بازنشستگی صحیح نیست؛ در مقابل، استفاده از ظرفیت مردمی در قالب سربازی، به لحاظ اقتصادی، فایده‌مندتر است؛[7]
7. بهره‌گیری از تخصص‌های مختلف برای توسعۀ کشور و محرومیت‌زدایی:
دورۀ خدمت را می‌توان ازجمله موارد و مصادیق مرتبط با مسئولیت‌های اجتماعی فرد و شهروندان در جامعه در نظر گرفت؛ دراین‌صورت، می‌توان در این دوره بخشی از خدمات اجتماعی نظیر تدریس، انجام پژوهش‌های موردنیاز کشور و… را به این وسیله ارائه نمود و موجب رشد و توسعه کشور و محرومیت‌زدایی شد؛ دراین‌زمینه، شناسایی تخصص‌های افراد و به‌کار گماردن افراد در مسیر تخصص خود ضروری است. طرح امریۀ سربازی نیز ازجمله مواردی است که به این موضوع کمک می‌کند و درحال‌حاضر در کشور ما اجرا می‌شود.[8]
8. اهمیت و ضرورت فردی:
سربازی هرچند در ایران به دلیل وجهۀ اجباری آن برای برخی خوشایند نیست، اما فواید و آثاری دارد که موجب ارتقا و رشد فردی می‌شود. در ادامه این موارد بیان می‌شود؛
9. تکوین و تکمیل شخصیت اجتماعی فرد:
این مقطع دوران جدیدی به‌شمار می‌رود که به‌واسطۀ تغییر فضای زندگی فرد و ورود به محیطی نظامی با قوانین و مقررات خاص، تجربه‌ای جدید تلقی می‌شود که می‌تواند حاوی تجربه‌های بسیاری برای آینده‌سازان کشور باشد؛ هرچند نگرش واحدی درزمینۀ خدمت سربازی وجود ندارد، اما یک وجه اشتراک در ارزیابی همۀ خانواده‌های جوانان وجود دارد که سربازی دوران گذار از شور نوجوانی و جوانی به دوران پختگی و بزرگ‌سالی است. نظم‌پذیری، استقلال، اعتمادبه‌نفس، تکوین شخصیت اجتماعی، قرارگرفتن در شرایط سخت، از توفیقاتی است که می‌تواند زمینۀ لازم را برای ورود مستقلانۀ جوانان به جامعه و پی‌ریزی زندگی مشترک فراهم کند؛[9]
10. رشد استعدادها و آموزش مهارت‌های تخصصی:
رهبر معظم انقلاب نیز معتقدند که «فضای خدمت سربازی باید به‌گونه‌ای باشد که جوان متخصص و تحصیل‌کردۀ ما در آن رشد و بالندگی داشته باشد»؛[10] به‌همین‌دلیل، سعی شده است فضای رشد استعدادها و آموزش مهارت‌ها در خدمت دنبال شود. طرح سرباز ماهر ازجمله مواردی است که درهمین‌زمینه، ابداع شده است. سرباز ماهر یکی از اقدام‌هایی است که سازمان فنی‌وحرفه‌ای در مسیر هدف یادشده در نظر گرفته است. در این دوره برخی از توانمندی‌های شغلی متناسب با نوع نیاز جامعه و علاقه‌مندی سربازان به علاقه‌مندان آموزش داده می‌شود و مشوق‌های خاصی اعطا می‌گردد؛[11]
11. داشتن برخی مزایای مالی و اقتصادی:
در یکی دو سال اخیر، برخی مزایای مالی برای انجام خدمت سربازی در نظر گرفته شده است که این موضوع، به‌ویژه برای جوانان فاقد شغل، تا حدی مزیت محسوب می‌شود. از سال ۱۴۰۰ براساس قانون بودجۀ حقوق سربازی رشد چندبرابری پیدا کرد و حقوق سربازی از اعداد حدود ۲۰۰ هزار تومان به چند میلیون افزایش پیدا کرد که در سال 1402 در واپسین مصوبۀ مجلس، حداقل حقوق سربازی به عدد ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان می‌رسد و حداکثر حقوق حدود ۷ میلیون ۲۰۰ هزار تومان محاسبه شده است؛[12]
12. زمینه‌سازی برای مشاغل مختلف:
حضور در ازسوی‌دیگر، سربازی برای برخی از صاحبان مشاغل در دستگاه‌های اجرایی نظیر معلمان به‌صورت خدمت در مناطق خاص صورت می‌گیرد که فرد در سربازی، از حضور در شغل موردنظر خود نیز بهره می‌برد؛ همچنین، طرح امریۀ سربازی نیز دراین‌زمینه است. امریۀ سربازی یکی از روش‌های گذراندن دورۀ خدمت نظام‌وظیفه است. در این شیوه، شخص به‌جای گذراندن دورۀ سربازی در یکی از پادگان‌ها، خدمت سربازی خود را در سازمان‌هایی مانند وزارت نیرو، قوۀ قضائیه، شهرداری یا نهادهایی مانند آستان قدس رضوی و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گذراند؛[13]
13. نگاه انسان‌سازی معنوی و جنبۀ اخروی:
یکی از مهم‌ترین مواردی که انجام خدمت سربازی را برای شخص فایده‌مند می‌سازد، وجود بعد معنوی و ارزش اخروی آن است. امام خمینی (ره) معتقدند: «خدمت مقدس سربازی از عبادات است.»[14] این نگاه معنوی به سربازی باعث می‌شود فرد از درون نسبت‌به انجام مسئولیت و تکلیف به کشورش، احساس بندگی و قرب به خدا داشته باشد. پیامبر خدا (ص) دراین‌باره می‌فرمایند: «یک روز مرزبانی در راه خدا بهتر است از دنیا و هرچه در آن است.»[15]
نکتۀ پایانی، هرچند این دوران فواید بسیاری برای کشور و افراد دارد، اما ما هرگز نافی نواقص موجود دوران خدمت نیستیم. این دوران برای آبادانی و رشد کشور و نیز آموزش و مهارت‌های شغلی، خانوادگی و معنوی به سربازان ظرفیت زیادی دارد؛ بنابراین، مسئولان محترم برای استفادۀ بهتر سربازان از وقت، لازم است برنامه‌ریزی بهتری داشته باشند تا این جوانان افزون‌بر انجام وظیفۀ، از عمر خویش بهرۀ بیشتری ببرند.
[1]. پایگاه مشرق‌نیوز، «بیانات امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)»، همان.
[2]. باشگاه خبرنگاران جوان، «سربازی انلاف وقت یا انسان‌ساز، باشگاه خبرنگاران جوان»، دسترسی در:
https://www.yjc.ir/fa/news/5396685; 1394/08/27.
[3]. پایگاه تابناک، «مقایسه وضعیت نظام‌وظیفه در 200 کشور جهان»، دسترسی در:
https://www.tabnak.ir/fa/news/141324/ 1389/10/19.
[4]. پایگاه فردا نیوز، «علت اجباری‌بودن سربازی در ایران»، دسترسی در:
https://zendegierangi.com/news/28602; 1401/10/14.
[5]. پایگاه قدس، «آیا سربازی تلف کننده عمر جوانان است؟»، دسترسی در:
https://www.qudsonline.ir/news/569058; 1396/07/25.
[6]. پایگاه قدس، «آیا سربازی تلف کننده عمر جوانان است؟»، همان.
[7]. در بند 16 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بر «صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی کشور» و «منطقی‌سازی اندازهٔ دولت» تأکید شده است.
[8]. پایگاه امریه سربازی، «سرباز مشاور»، دسترسی در:
https://sarbazmoshaver.com; 1402/03/17.
[9]. باشگاه خبرنگاران جوان، سربازی انلاف وقت یا انسان‌ساز، همان.
[10]. پایگاه خبر فارسی، «نظر رهبر معظم انقلاب و سید روح الله خمینی درباره سربازی»، پایگاه خبر فارسی، دسترسی در:
https://khabarfarsi.com/u/118916921; 1401/04/26.
[11]. پایگاه خبر فارسی، «نظر رهبر معظم انقلاب و سیدروح الله خمینی دربارۀ سربازی»، همان.
[12]. پایگاه خبر فارسی، «نظر رهبر معظم انقلاب و سیدروح‌الله خمینی دربارۀ سربازی»، همان.
[13]. همان.
[14]. سیدروح‌الله خمینی، صحیفۀ امام، همان، ج 10، 239.
[15]. خبرگزاری ایسنا، «نگهبانی و مرزبانی در راه خدا چه ثوابی دارد؟»، دسترسی در:
https://www.isna.ir/news/92061609132; 1392/06/16.
پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه السلام
