اطلاع دادن خطای دیگران

سوال:اگر در محل کار، کسی رشوه بگیرد، آیا گفتن به مسئولین بالاتر، یک معروف است؟

پاسخ استاد فلاح زاده: اولاً وظیفه‌ی شما نهی از منکر است؛ یعنی رشوه دادن و رشوه گرفتن منکر است و هر دوی آنها اهل عذاب و آتش هستند؛ اما اینکه اگر به رئیس اداره بگویید آیا مصداق نهی از منکر است یا نه؟ در جواب باید عرض کنم که برای اینکه جلوگیری بشود از آن حرکت، اگر تشخیص می‌دهید که آن طریق تأثیرگذار است و جلوگیری می‌کند از منکر، بله باید بگویید؛ اما اگر نه، یک وقت است که اگرخودتان بگویید در او اثر می‌گذارد؛ در اینجا نباید گناه کسی را به دیگری گفت، درست است که او گناه کرده، اما نباید به دیگری هم بگویی که او گناه کرده است. فلذا خودتان به او بگویید، اما اگر این گفتن اثر و فایده‌ای ندارد، در این صورت اگر با گفتن به رئیس اداره، جلوی منکر گرفته می‌شود و مفسده‌ای هم پیش نمی‌آید، این کار نه تنها از مصادیق نهی از منکر است، بلکه بر شما واجب است که آن را انجام دهید.

اگر شک داریم که فرد خطاکار، جاهل به حکم است یا عالم به آن، در اینجا آیا تکلیف امر به معروف داریم یا خیر؟ یعنی آیا حکم نهی از منکر در اینجا مصداق نمی‌یابد؟ یا اینکه حکم «ارشاد جاهل» یا «تنبیه غافل» مصداق می‌یابد؟

پاسخ استاد فلاح زاده: اتقاقاً «ارشاد جاهل» از مصادیق امر به معروف است؛ چون جاهل، جاهل به وظیفه است و چون جاهل است، یا واجبی را ترک می‌کند یا منکری را مرتکب می‌شود. اما اگر فردی، جاهل به حکم بود و جهل او باعث ترک واجبی یا ارتکاب منکری نمی‌گردید، در اینجا بر ما واجب نیست که او را راهنمایی کنیم یا ارشاد کنیم. مثلاً یک نفر هست که نه باغی دارد و نه مزرعه‌ای؛ اگر این فرد جاهل به احکام مضارعه و مساقات باشد، آیا بر ما واجب است که او را ارشاد کنیم و احکام مضارعه و مساقات را به او بگوییم؟ خیر، چون ندانستن این احکام، نه باعث ترک واجبی از او می‌شود و نه باعث ارتکاب گناهی. پس ارشاد جاهل در این موارد نیست، بلکه ارشاد جاهل درموردی است که شخص، حکم را نمی‌داند و به خاطر ندانستن این حکم واجبی را ترک می‌کند یا منکری را مرتکب می‌شود. بنابراین این از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر است یا این‌که از مقدمات امر به معروف و نهی از منکر است. چرا که در احکام امر به معروف آمده است که اگر کسی اقدام به کاری کرد که آن کار مقدمه‌ی ورود به منکری است، یا اقدام به کاری کرد که آن کار در آینده منجر به ترک وظیفه می‌شود، در اینجا جلوگیری از آن مقدمه واجب است. در اینجا اگر دانستن حکم سبب می‌شود که آن فرد گناه نکند و ندانستن حکم سبب گناه کردن او می‌شود، باید او را از باب مقدمه‌ی واجب ارشاد کرد و این ارشاد می‌شود امر به معروف. لذا اگر ما یقین نداریم که کاری که فرد انجام نمی‌دهد بر او واجب است یا نه، و همچنین اگر یقین نداریم عملی را که فردی انجام می‌دهد بر او حرام است یا نه، در این موارد نهی از منکر بر ما واجب نیست. یعنی اگر نمی‌دانیم، بر ما واجب نیست.