فعال
اهمیت دعا و فائده را برايم بگوييد.
باسلام دوست عزیز؛ درميان اعمال عبادي دعا از اهميت ويژهاي برخوردار است چرا كه بهترين و والاترين كارها نزد خداوند سخن گفتن با اوست. دعا نشاندهنده شناخت و معرفت خالق است دعا بيانگر عجز و ضعف انسان در برابر خداوند است.
دعا وسيلهي جذب اعتنا و زمينه جلب رحمت الهي است.
« قُل ما يَعْبَوا بِكُمْ رَبّي لَولا دُعاءَ كم» فرقان / 77
اي پيامبر! به مردم بگو: اگر دعاي شما نباشد, پروردگارم هيچ اعتنا و توجه و نظري به شما نكند.
دعا مغز و ريشه و افضل تمام عبادتها است.
پيامبر اكرم(صليالله و عليه وآله وسلم) ميفرمايد:
« الدُّعا مُخُّ الْعِبادة » محجة البيضاء, ج 2, ص 282
و همانگونه كه ابر قرارگاه باران است و باران در نهاد ابر تعبيه شده, اجابت در درون دعا است و دعا قرارگاه اجابت است.
« الدّعا كَهْفُ الأجابة كما اَنَّ السَّحاب كهْفُ الْمَطر »
اصول كافي / ج2 ص 471
با اينكه انسان مالكيت حقيقي هيچ چيز را ندارد, خداوند دعا را تمليك انسان كرده يعني انسان به جز دعا و تضرع در پيشگاه خداوند مالك هيچ چيز نيست.
« اغفِر لِمَنْ لايَمْلكُ الا الدُّعا » مفاتيح الجنان , دعاي كميل
با دقت در آيات قرآن, نكتهاي بسيار زيبا در اين مورد به دست ميآيد و آن اينكه هرگاه كسي از پيامبران سئوالي نموده خداوند جواب آن سئوال را توسط همان پيامبر به او اطلاع داده مثلاً :
از روح:« يَسْئلونك عن الروح » يا انفال: « يسلونك عن الانفال» يا اهله « يسئلونك عن الاهله »يا قيامت: «يسئلونك عن الساعة» يا مسائل اختصاصي « يسئلونك عن المحيض» سئوال ميشد و …
در تمام اين موارد پيامبر(ص) واسطه در جواب قرار گرفته آن سئوالات را پاسخ ميفرمود اما در يك مورد هيچ واسطهاي دركار نيست و رسول خدا(ص) هم با آن همه عظمت واسطه نيست و آن هنگامي است كه بنده دعا ميكند:
اذا سَئلَكَ عبادي عنّي فَانّي قريب اُجيْبُ دَعْوَةَ الدّاع اذا دعان
هرگاه بندگانم راجع به من از تو سئوال ميكنند و سراغ مرا ميگيرند و مرا ميخوانند « فَانّي» ( بدون اينكه به پيامبر(ص) بفرماييد تو بگو. ميفرمايد ) پس من نزديكم دعاي دعاكننده را پاسخ ميدهم.
مسئله مشروعیت دعا نه فقط در دین مقدس اسلام است و نه فقط پیغمبر اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام خود دعا کرده اند، بلکه دعا در ادیان سلف هم مشروعیت داشته و جزو تعالیم الهى بوده است
7. اهمیت و جایگاه دعا در اسلام
دعا و نیایش، یکی از موارد بسیار مهمی است که در همه ادیان، به ویژه اسلام وجود داشته و سرلوحه برنامه های عبادی آنها بوده است. دعا و نیایش، زیباترین شیوه ای است که پیوند انسان را با ذات پاک خدا برقرار می سازد و موجب پرواز روح به سوی ملکوت می شود.1 اهمیت دعا با تعبیرهای گوناگون در آیات و روایاتی بیان شده است.
الف) روح و مغز عبادت
دعا و نیایش در آموزه های اسلام، جایگاه ویژه ای دارد و بخش عمده عبادت های اسلامی را دعا و نیایش تشکیل می دهد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:
اِفْزَعُوا اِلی اللهِ عَزَّوَجَلَّ فِی حَوائِجِکُم وَ الجَئُوا اِلَیْهِ فِی مُلِمّاتِکُم وَ تَضَرََّعُوا اِلَیْهِ، وَ ادْعُوهُ فَاِنَّ الدُّعاءَ مُخُّ العِبادَهِ.2
در نیازهای خود هنگام بروز مشکلات از خداوند مدد بطلبید و در سختی ها به او پناه ببرید و در پیشگاه او تضرع و دعا کنید؛ زیرا دعا، روح و مغز عبادت است.
باید گفت هر چیزی پایه و ستونی دارد. بنابراین، همان گونه که قوام و قدرت انسان به عقل و نیروی تشخیص و درک او وابسته است، عبادت و پرستش خداوند نیز بدون مغز و درون مایه، ارزش محتوایی خود را از دست می دهد و در برخی موارد به جای سازندگی، سبب تخریب فکر می شود. براین اساس باید گفت مغز و مخ عبادت ها، دعا و نیایش است.
ب) برترین عبادت
رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:
أفْضَلُ العبادهِ الدُّعاءُ: فَإِذا أذِنَ اللهُ لِلْعَبْدِ فِی الدُّعاءِ فَتَحَ لَهُ بابَ الرَّحْمَةِ، اِنَّهُ لَنْ یَهْلِکَ مَعَ الدُّعاءِ أَحَدٌ.3
دعا، برترین عبادت است. هرگاه خداوند به بنده اذن (و توفیق) دعا دهد، درِ رحمت را به روی او گشوده است. بی گمان هیچ کس با دعا کردن هلاک نمی شود.
ج) کلید گنجینه های الهی
حضرت علی(ع) فرموده است:
اِعْلَمْ اَنَّ الَّذِی بِیَدِهِ خَزائِنُ مَلَکُوتِ الدُّنیا وَ الآخِرةِ قَدْ أَذِنَ لِدُعائِکَ وَ تَکَفَّلَ لِإِجابَتِکَ وَ أَمَرَکَ اَنْ تَسْألَهُ لِیُعْطِیَکَ وَ هُوَ رَحِیمٌ کَریمٌ لَمْ یَجْعَلْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ مَنْ یَحْجُبُکَ عَنْهُ، وَ لَمْ یُلْجِأْکَ اِلی مَنْ یَشْفَعُ لَکَ إِلَیْهِ… ثُمَّ جَعَلَ فِی یَدِکَ مَفاتِیحَ خَزائِنِهِ بِما أَذِنَ فِیهِ مِنْ مَسألَتِهِ، فَمَتی شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعاءِ أَبْوابَ خَزائِنِهِ… .4
بدان آن خدایی که گنجینه های ملکوت دنیا و آخرت در دست اوست، به تو اجازه دعا کردن داده و ضامن پذیرفته شدن آن گشته است و فرموده که از او بخواهی تا ببخشد، درحالی که او مهربان و بخشنده است، و بین تو و خود کسی را نگذاشته که او را از تو بپوشاند، و تو را ناچار نگردانیده که نزد او شفیع و میانجی ببری… و کلیدهای گنجینه هایش را در دست تو نهاده، به دلیل آنکه به تو اجازه داد تا از او بخواهی، پس هرگاه بخواهی، با دعا درهای گنجینه هایش را می گشایی.
د) محبوب ترین عمل روی زمین
حضرت علی(ع) می فرماید:
أَحبُّ الاَعْمالِ الَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ فِی الاَرْضِ الدُّعاءُ. 5
محبوب ترین کارها در روی زمین برای خدای عزّوجلّ، دعاست.
هـ) کلید رستگاری
حضرت علی(ع) می فرماید: «اَلدّعاءُ مَفاتِیحُ النَّجاحِ وَ مَقالیدُ الْفَلاحِ؛ دعا، کلید پیروزی و گنجینه رستگاری است».6
و) کلید رحمت و چراغ تاریکی ها
حضرت علی(ع) می فرماید: «أَلدُّعاءُ مِفْتاحُ الرَّحْمَةِ، وَ مِصْباحُ الظُّلْمَةِ؛ دعا کلید رحمت و چراغ تاریکی هاست».7
ز) درمان هر درد
امام صادق(ع) می فرماید: «عَلَیْکَ بِالدُّعاءِ فَاِنَّ فِیهِ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ؛ بر تو باد به دعا کردن؛ زیرا در آن شفای هر دردی است».8
محمد بن مسلم گفت به امام باقر(ع) گفتم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «فِی هذِهِ الْحَبَّهِ السَّوْداءِ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ إِلَّا السّامَ؟». فَقالَ: «نَعَمْ». ثُمَّ قالَ: «أَلا أُخْبِرُکَ بِما فِیهِ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ وَ سامٍ؟» قُلْتُ: «بَلی»، قالَ: «الدُّعاءُ».9 «در این دانه سیاه رنگ، درمان همه دردها به جز مرگ است؟» گفت: آری. سپس امام باقر(ع) فرمود: «می خواهی تو را از چیزی خبر دهم که در آن درمان همه دردها، حتی مرگ است؟» گفتم: آری. فرمود: «آن دعاست».
ح) وسیله دفع بلاها
حضرت علی(ع) فرمود: «اِدْفَعُوا اَمْواجَ الْبَلاءِ عَنْکُمْ بِالدُّعاءِ قَبْلَ وُرُودِ الْبَلاءِ؛ امواج بلا را به وسیلة دعا قبل از وقوع حادثه از خود دور کنید».10
امام صادق(ع) نیز فرمود: «مَنْ تَخَوَّفَ بَلأً یُصِیبُهُ فَتَقَدَّمَ فِی الدّعاء لَمْ یُرِهِ اللهُ عَزَّوَجَلَّ ذلِکَ الْبَلاءَ أَبَداً؛ کسی که از پیشامد ناگواری نگران است و قبل از آن به دعا بپردازد، خداوند هرگز آن بلا را به وی ننماید».11
ط) وسیله تقرب به خدا
امام صادق(ع) می فرماید: «عَلَیْکُمْ بِالدُّعاءِ فَاِنَّکُمْ لاتَقْرَبُونَ اِلیَ اللهِ بِمِثْلِهِ؛ بر شما باد به دعا؛ زیرا به چیز دیگری مثل دعا، نزد خدا مقرّب نمی شوید». 12
آنچه گذشت، فقط بیان برخی روایت های مربوط به دعا بود. بررسی این روایت ها اهمیت دعا را نشان می دهد. در بخش بعد، رابطه دعا و سلامت روان را بررسی می کنیم.
1 . برای آشنایی بیشتر با اهمیت و جایگاه دعا در فرهنگ اسلامی، نک: خدامراد سلیمانیان، دستان سبز نیایش، قم، انتشارات زائر، 1377؛ عبد الحمید میرشاه ولد ملایری، در تکاپوی دیدار، قم، انتشارات انصاریان، 1375؛ عبدالله متقی، دعا، تهران، کانون نشر و پژوهشهای اسلامی، مهدی قائنی، دعا از نظر دانشمندان، قم، انتشارات دارالفکر، 1340.
2 . بحارالانوار، ج 93، ص 300.
3 . ابی الحسین ورام، تنبیه الخواطر، بیروت، دارالتعارف، ج 2، ص 237.
4 . بحارالانوار، ج 74، ص 205؛ نرمافزار جامع الاحادیث، 5/2 نور.
5 . همان، ج 90، ص 297.
6 . همان، ص 300.
7 . همان.
8 . حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1414 هـ . ق، ج 2، ص 12.
9 . بحارالانوار، ج 90، ص 299.
10 . همان، ص 289.
11 . همان، ص 297.
12 . همان.