چگونه می‌توان با وسوسه‌های شیطان مبارزه کرد؟
پاسخ
یکی از حقایقی که قرآن‌کریم به تفصیل از آن سخن گفته و در روایات و دعاها به فراوانی آمده است تبیین ریشه‌های تاریخی دشمنی شیطان، راه‌های نفوذ و فریب شیطان و مبارزه با آن است.
آشنایی با ریشه دشمنی
گام نخست در مبارزه با وسوسه‌های شیطانی آشنایی با ریشه ها و عمق دشمنی شیطان با انسان‌ها است و پی بردن به دشمنی او؛[1]
دشمن دانستن شیطان
گام دوم؛ دشمن شمردن شیطان و غفلت نکردن از فریب او و در صدد مبارزه با او برآمدن؛[2]
راه‌های فریب و نفوذ
گام سوم؛ آشنا شدن با راه‌های فریب و نفوذ شیطان که به ویژه در قرآن‌کریم به روشنی بیان شده است؛[3]
وسوسه شیطان و رهایی از آن
پناه بردن به خداوند
گام چهارم؛ پناه بردن به خدای سبحان در مباره با شیطان. چنان‌که قرآن‌کریم فرمود: «وَ قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطینِ (مؤمنون: 97)؛ و بگو: پروردگارا، از وسوسه هاى شیطان ها به تو پناه مى برم.»[4] [5]
البته توجه به این نکته لازم است که استعاذه و گفتن «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» نباید تنها در حد زبان باشد و در باطن حقیقتاً، به خدای بزرگ پناه بریم؛ همانند کسی که حیوان درنده‌ای را دیده و از او می گریزد و در پی پناهگاهی است که در امان باشد؛
دعا
گام پنجم؛ دعا کردن برای خود و دیگران تا از وسوسه ها و فریب شیطان در امان باشیم.[6] امام سجاد علیه السلام در دعای هفدهم صحیفۀ سجادیه، افزون بر توجه دادن به راه‌های نفوذ شیطان و دعا برای خود و نزدیکان و مؤمنان، به راه‌های مقابله با شیطان اشاره و بندگی و حرکت در مسیر محبت خداوند را از راه‌های مبارزه با شیطان بر شمرده است؛
یاد همیشگی خداوند متعال
گام ششم؛ مهم‌ترین راه برای مبارزه با فریب شیطان تقوا و انجام فرامین الهی و یاد خدا است: «إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ (الأعراف: 201)؛ در حقیقت، كسانى كه [از خدا] پروا دارند، چون وسوس هاى از جانب شیطان بدیشان رسد [خدا را] به یاد آورند و بناگاه بینا شوند.»
بنا بر این آیۀ کریمه کسانی که اهل تقوا هستند در رویارویی با وسوسه‌های شیطانی به یاد خدا می‌افتند و فریب شیطان را می‌یابند.[7] همچنین کسانی که اهل ایمانند و بر خدا توکل می‌کنند و اهل اخلاص،[8] طهارت‌اند[9] از وسوسه‌های شیطان درامانند.[10]
توصیه مهم
برای آشنایی با شیطان و راه‌های نفوذ و مبارزه با آن، پیشنهاد می‌کنیم در یک دوره تلاوت قرآن‌کریم، در آیاتی که از شیطان سخن می‌گوید، با استفاده از ترجمه فارسی، اندیشه نمایید.
در مجموع برای مبارزه با وسوسه‌های شیطان پس از آشنایی به معارف قرآنی و روایی درباره شیطان، باید تقوا پیشه کنیم و به خدا توکل نماییم و به او پناه بریم و به یاد او باشیم و از او یاری بخواهیم.
مداومت بر برخی اذکار
تکرار برخی اذکار مانند «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه» و صلوات و دعاها از جمله دعای هفدهم صحیفۀ سجادیه و سور قرآنی مانند فلق و ناس در دفع شیطان مؤثر است. از جمله خواندن آیه 4 سورۀ فتح قلب را آرم می‌کند و از وسوسه شیطان باز می دارد. دست راست را روی قلب بگذارید و این آیه را بخوانید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّكِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا إِیمَانًا مَعَ إِیمَانِهِمْ.»
سفارش پیامبر (ص) به مردی که دچار وسوسه بود
امام باقر فرمود: مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رسید و از وسوسه، قرض و سنگینی خرج زندگی شکایت کرد. رسول خدا فرمود: بگو: «تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَی الَّذِی لا یمُوتُ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً، وَ لَمْ یكُنْ لَهُ شَرِیكٌ فِی الْمُلْكِ، وَ لَمْ یكُنْ لَهُ وَلِی مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِیراً» سپس سه بار فرمود این کلمات را تکرار کن. مدتی نگذشت که آن مرد نزد رسول خدا آمد و عرضه داشت؛ وسوسه از من دور شد، قرضم پرداخت شد و در مخارج زندگی بی‌نیاز شدم.[11]
منابع
[1]. آیات 30 الی 38 سورۀ بقره، همچنین آیات 11 الی 27 سورۀ اعراف ریشه‌های دشمنی شیطان را بیان و از فریب شیطان بر حذر می‌دارد.
[2]. قرآن‌کریم در‌این‌باره می‌فرماید: «إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا (فاطر : 6)؛ در حقيقت، شيطان دشمن شماست، شما [نيز] او را دشمن گيريد.»
[3]. یکی از راه‌های فریب شیطان، زیبا جلو دادن اندیشه‌ها و رفتار زشت است. قرآن‌کریم در‌بارۀ علت نابودی قوم عاد و ثمود می‌فرماید: «وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبيلِ (عنكبوت: 38)؛ و شيطان كارهايشان را در نظرشان بياراست و از راه بازشان داشت.»
[4]. پناه بردن به خدای تعالی همچنین در سورۀ ناس و آیات دیگر آمده است.
[5]. آموزه‌های دینی از مؤمنان میخواهند که هر کاری را با نام خدا آغاز کنند و از فریب شیطان به خدا پناه برند. قرآن‌کریم درباره تلاوت قرآن می‌فرماید: برای اینکه از در شنیدن و فهم معارف قرآنی در امان باشید هنگام تلاوت از شیطان به خدا پناه برید. «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ (نحل : 98)؛ پس چون قرآن مىخوانى از شيطانِ مطرود به خدا پناه بر.»
[6]. همسر عمران پس از تولد حضرت مریم برای او دعا می‌کند و می‌فرماید: «وَ إِنِّي أُعيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ )آلعمران: 36)؛ و او و فرزندانش را از شيطان رانده شده، به تو پناه مىدهم.» در دعاهای حضرات معصومین به فراونی آمده است. دعای هفدهم صحیفۀ سجادیه، از دعاهای امام سجاد در برابر شیطان است.
منابع
[7]. از نگاه قرآن‌کریم، کسانی که در جنگ احد با فریب شیطان سست شدند و به دشمن پشت کردند، واسطه گناهان بوده که مرتکب شده بودند. بنابراین گناهان راه فریب شیطان را فراهم می‌کند و تقوا و دینداری راه فریب و وسوسه شیطان را می‌بندد. «إِنَّ الَّذينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطانُ بِبَعْضِ ما كَسَبُوا وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَليمٌ (آلعمران: 155)؛ روزى كه دو گروه [در اُحد] با هم روياروى شدند، كسانى كه از ميان شما [به دشمن] پشت كردند، در حقيقت جز اين نبود كه به سبب پارهاى از آنچه [از گناه] حاصل كرده بودند، شيطان آنان را بلغزانيد. و قطعاً خدا از ايشان درگذشت؛ زيرا خدا آمرزگار بردبار است.»
[8]. حجر(15)، آیات 39 ـ 40.
[9]. انفال(8)، آیۀ 11.
[10]. «إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذينَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ (نحل: 99)؛ چرا كه او را بر كسانى كه ايمان آوردهاند، و بر پروردگارشان توكل مىكنند، تسلطى نيست.»
[11]. جمعی از نویسندگان، الأصول الستة عشر، تحقیق ضیاء‌الدین محمودی، قم، دارالحدیث، 1381، ص 356.
