علم خداوند و ذكر حاجت در دعا
پرسش:
خداوند فرموده: «ادعونى اَستَجِبْ لَكُم» (غافر: 60) (مرا بخوانيد تا من هم اجابت كنم) امّا خداوند ارحم الراحمين است و بهتر از ما هم مى داند كه ما به چى نياز داريم، پس ديگر چه احتياجى است كه خواستههاى خودمان را از خدا بخواهيم، با توجه به اينكه من ديدم در احوال بعضى از بزرگان كه اصلاً دعا نمى كردند؟
پاسخ:
اين مطلب كه اصلاً دعا نمى كردند، مورد تأييد ما نيست. چون از بهترين عبادتها دعا است. «الدعا مُخُّ العباده» در قرآن هم همين آيه كه ايشان استناد كردند ظاهراً «ادعونى اَستَجبْ لَكُم» است دنبالش اين است كه «ان الذينَ يَستَكبرونَ عَنْ عبادَتى سيدخلون جهنمَ داخرين» (غافر: 60) دعا كنيد تا من استجابت كنم كسانى كه نسبت به عبادت به من استكبار مى ورزند يعنى كسى كه دعا نمى كند در واقع نسبت به عبادت استكبار مىورزد. اينها بزودى به روى در آتش جهنم داخل خواهند شد. در جاى ديگرى هم هست كه خداوند به پيغمبر مى فرمايد كه: به اينها بگو كه اگر به خاطر دعاهايشان نبود اصلاً خدا به آنها اعتنا نمى كرد «قُلْ مَا يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْلاَ دُعَاؤُكُمْ» (فرقان: 77) دعا از بهترين عبادتها است، و معقول نيست كه بگوييم بزرگان دعا نمىكردند. منتها شايد مرادشان اين باشد كه حاجتشان را در دعا نمى گفتند. يا مثلاً در دعا كردن براى ديگران دعا مى كردند اينها درست است. اما نسبت به اينكه حالا چه لزومى دارد كه ما حاجتمان را در دعا بگوييم، حقيقت اين است كه اينها از آداب دعاست.
مرحوم شيخ حر عاملى در جلد هفتم «وسائل الشيعه» كه آداب دعا مفصل آمده است يك باب را باز كرده تحت عنوان اينكه يكى از آداب و شرايط دعا كه باعث استجابت دعا مى شود، اين است كه، انسان حاجت خودش را اسم ببرد. از امام صادق(ع) هم روايت شده كه فرمود: خداوند مى داند كه بنده چى مى خواهد «اِنَّ اللّه تعالى يَعْلَمُ ما يُريدُ العبد» وقتى كه دعا مى كند خدا مى داند كه بنده چى مى خواهد، ولى خدا دوست دارد كه آن حوائج و خواستههاى بنده به سوى خدا به لفظ بيايد و گفته شود. و اين مطلب نياز به يك بحث مفصل دارد كه ايشان را ارجاع مى دهم به كتابهاى دعا و به آن رواياتى كه در باب دعا كردن آمده است. مثلاً در «اصول كافى» در كتاب دعا كه اواخر اصول كافى است يا جلد هفتم وسائل الشيعه، آنجا ايشان وقتى ملاحظه كردند خواهند ديد يكى از شرايط استجابت دعا و يكى از آداب دعا نام بردن حاجت است. كه از اهل بيت عليهم السلام هم نقل شده است نكته ديگرى كه در اينجا قابل توجه است اين است كه خدا كه بهتر از ما مى داند كه ما چى مى خواهيم اين درست است ولذا يكى از شرايطى كه از آداب دعا اين است كه ما دعا به «مأثور» بكنيم. ادعيه مأثوره را بخوانيم يعنى آن چه كه خودشان گفتند. در آن دعا ديگر ما نيستيم كه مى گوئيم چى مى خواهيم، بلكه امام تعيين كرده يا خود خدا تعيين كرده است، مثلاً وقتى كه ما مى گوييم «رَبَّنا آتنا فى الدنيا حسنة» (البقره: 201) اين ما نيستيم كه تعيين مى كنيم اين را خدا براى ما تعيين كرده، خدا مى گويد اينجورى دعا كن. بنابراين اون دعاهاى مأثوره هستند اگر خوانده شود نظر ايشان تأمين مى شود، چون خود خدا گفته شما چى بخواهيد. ما هم مىگوييم خدايا تو گفتى اينجورى بخواه من هم اينجورى مىخواهم پيغمبر تو گفته از خدا اينجورى چيزى بخواهيد ما هم اينجورى مى خواهيم.
و اين جمله كه فرموده خدا ارحم الراحمين است و خير ما را بيشتر مى خواهد صحيح است و نتيجه دعا جز خير و مصلحت نيست. گاهى ما دعا مى كنيم به اين دليل كه خداوند مصلحت ما را مى داند، كه اين دعا به نفع ما نيست، اجابت نمى كند، به جايش چيز بهترى را نصيب انسان مى كند كه آن با ارحم الراحمين خدا كاملاً سازگار است.
منبع: کتاب پاسخ به پرسش ها و شبهات ج 2 / استاد رضا محمدی/ انتشارات زمزم هدایت/ پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه السلام