قساوت قلب خداوند در آخرت!

شبهه: اگر در دنیا کسی دیگری را بسوزاند، می‌گویند قسیّ القلب است، پس چطور خداوند متعال در آخرت میلیون‌ها نفر را می‌سوزاند؟

پاسخ:

اوّلا، خداوند تبارک و تعالی نظام هستی را از پایین‌ترین مرتبة آن که دنیا باشد تا بالاترین مرتبه آن که بهشت برین و مقام محمود باشد، بر اساس علم و حکمت خودش قانونمند آفریده و هر حادثه‌ای که در آن رخ می‌دهد و هر جایگاهی که به کسی داده می‌شود، مترتّب بر قانون است. بر اساس همین نظم و قانون، آتش سوزاننده است. حال اگر کسی خودش را در آتش بیاندازد و بسوزاند نمی‌تواند اعتراض کند که چرا سوختم و یا این قساوت است که آتش مرا بسوزاند؛ زیرا این قانون است و انسان به آن آگاهی داشت. و لذا دیگران او را توبیخ کرده و می‌گویند مگر به تو گفته نشد یا نمی‌دانستی که آتش می‌سوزاند؟! این چه کاری بود که کردی؟! و… .

عذاب اخروی در جهان دیگر نیز از همین سنخ قانون است؛ یعنی خدای سبحان کسی را نمی‌سوزاند، بلکه حقیقت گناه، جرم، تبهکاری، ظلم و ستم در این عالم آتش است[1] و این خود انسان‌ها هستند که با گناه و تبهکاری خودسوزی می‌کنند و در قیامت نیز نتیجه کارشان را می‌یابند، قرآن کریم می‌فرماید: «ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْديكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبيدِ(آل عمران: 182)؛ اين(عذاب) بخاطر چيزى است كه دست‌هاى شما از پيش فرستاده (و نتيجه كار شماست) و بخاطر آن است كه خداوند، به بندگان (خود)، ستم نمى‏كند».[2] سوختن و عذاب در قیامت نتیجه و بازخورد کرداری است که هر فردی در این عالم انجام می‌دهد و خداوند تبارک و تعالی نیز با ارسال پیامبران و کتاب‌های آسمانی به عواقب آن آگاهی داده است،[3]و لذا قرآن کریم درباره توبیخ و تمسخر مجرمان توسط نگهبانان جهنم می‌فرماید: « تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ * قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِن شَيْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ(ملک: 8 -9)؛ نزديك است كه (جهنم) از خشم شكافته شود، هر بار كه گروهى در آن افكنده شوند نگاهبانان آن از ايشان پرسند مگر شما را هشدار دهنده‏اى نيامد؟! * گويند چرا هشدار دهنده‏اى به سوى ما آمد و[لى] تكذيب كرديم و گفتيم خدا چيزى فرو نفرستاده است، ‏شما جز در گمراهى بزرگ نيستيد».

نتیجه اینکه خداوند تبارک و تعالی کسی را به اجبار وارد جهنم نمی‌کند و نمی‌سوزاند بلکه این خود انسان‌ها هستند که با کردار خود در این دنیا خودسوزی می‌کنند.

ثانیا، کیفر تبهکاران در آخرت، مقتضای حکمت و عدالت خداوند سبحان است. کدام انسان خردمندی می‌پسندد که مؤمن و فاسق، مسلمان و کافر، مجرم و بی‌گنا، ظالم و مظلوم در پاداش و کیفر یکسان باشند و همه به بهشت بروند؟!

ثالثا، چرا فقط به کیفرهای خدای سبحان در آخرت نگاه می‌شود در حالی که بسیاری از آیات، روایات و دعاهایی که از طرف معصومین علیهم السلام نقل شده نظیر دعای جوشن کبیر، دعای عرفه و غیره راجع به رحمت واسعة خداوند رحمان نسبت به بندگانش سخن می‌گویند و اینکه تمام درهای بازگشت و توبه به روی بندگان باز است. خداوند متعال در قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم ص درباره بندگانش می‌فرماید: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيم(زمر: 53)‏؛ بگو: «اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‏ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است». امام سجّاد علیه السلام خطاب به خدای سبحان می‌فرماید: «أَنْتَ الَّذِي وَسِعْتَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْما؛ تويى كه رحمت تو و علم تو همه چيز را در برگرفته است‏».[4]

بنابر این نسبت دادن قساوت قلب به خداوند متعال که در شبهه مطرح شده یک نسبت بی‌اساس و نادرست است.

[1] . ر.ک: یونس(10)، آیه 27؛ هود(11)، آیه 113؛

[2] . و نیز ر.ک: نمل(27)، آیه 90 و… .

[3] . پیامبر اکرم ص فرمود: «لا تُجالِسُوا مَعَ شارِب الْخَمْرِ وَلا تُعَوِّدُوا مَرْضاهُمْ، وَلا تُشَیعُوا جَنائِزِهِمْ، وَلا تُصَلُّوا عَلی امْواتِهِمْ فَانَّهُمْ کلابُ اهْلِ النَّارِ، کما قالَ اللَّهُ: اخْسَؤُ فیها وَلا تُکلِّمُونِ؛ با شراب‌خوار ننشینید، اگر مریض شدند عیادتشان نکنید، اگر مردند تشیعشان ننمائید، و برآنها نماز نخوانید، آنها سگان اهل آتشند، همان طوری که خدای در مورد آنها می فرماید: دور شوید و با من سخن مگوئید.( محمد بن محمد شعيري، جامع الأخبار، نجف، مطبعة حيدرية، بی‌تا، ص 150) ویا آن حضرت فرمود: «مَنْ مَلَاَ عَیْنَیْهِ مِنِ امْرَأَةٍ حَراماً حَشاهُما اللهُ عَزَّ وَجَلَّ یَوْمَ القِیامَةِ بِمَسامیرَ مِنْ نارٍ وَحَشاهُما ناراً حَتّی یَقْضِیَ بَیْنَ‌ النّاسِ ثُمَّ یُؤمَرُ بِه اِلَی النّارِ؛ آن که چشمانش را از نگاه به زن نامحرم پر کند، روز قیامت، خداوند چشمانش را با میخ‌های آتشین و از آتش پر کند، تا وقتی که به حساب مردم رسیدگی کند، سپس امر می‌شود که او را به جهنم ببرند».( حر عاملى، محمد بن حسن، ‏وسائل الشيعة، محقق / مصحح: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409 ق، ج 20، ص 194-195).

[4] . على بن الحسين، امام چهارم عليه السلام، ‏الصحيفة السجادية، قم، دفتر نشر الهادى‏، 1376 ش‏، ص 78.

پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع)، سایت جوابگو (javabgoo.net)، پژوهشگر: محسن مروتی و قربان آهنگری کیاسری