مهارت های کنترل خشم و عصبانیت چیست؟
پاسخ:
از دیدگاه روانشناسی خشم و غضب درواقع، یک حالت نفسانی و درونی است که آدمی را وادار به رفتاری پرخاش گرانه و غلبه و انتقام نسبت به دیگری میکند. البته، اصل «قوۀ غضب» در انسان وجود دارد و در حفظ و بقای وی نقش به سزایی ایفا میکند؛ اما این قوه نیز مانند دیگر قوای نفسانی باید کنترل و در مسیر درست از آن استفاده شود و از افراط و تفریط نسبت به آن دوری شود؛ زیرا افراط در آن موجب ناکارآمدی فکر و عقل میشود و خطرها و خسارتهای جبران ناپذیری را در پی دارد. تفریط در آن نیز موجب جبن و خواری میشود و از پیامدهای بد آن بیغیرتی و بیتفاوتی نسبت به مسئولیتهای فردی و اجتماعی است؛ البته، بحث ما در اینجا، بیشتر مربوط به جنبۀ افراطی غضب (عصبانیت) است؛
راه کارهای کنترل خشم
راهکارهای کنترل خشم:
- هنگامیکه عصبانی میشوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکی ایجاد کنید؛ مثلاً، مقداری قدم بزنید و سعی کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شماست، مقداری آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شست وشو دهید؛
- اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بی حوصلگی و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید؛
- چندلحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همۀ ماهیچه های خود را شل کنید تا آرامش عضلانی پیدا کنید و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است، منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید؛
- به خودتان تلقین کنید که اتفاق خاصی نیفتاده؛
- همیشه فضای ذهنی و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نابه جا و خلاف انتظار آماده سازید؛ به این معنا که همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما به بدترین شکل برخورد کنند؛ اگر کسی مدتی چنین کند، به تدریج، صفت حلم در او به وجود می آید و افزون بر این، حسن خلق نیز برای او حاصل میشود و خود را برای تحمل آن آماده میکند؛
- اگر گاهی سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سر زد، به سرعت، خود را سرزنش و حتی در لفظ، اظهار پشیمانی کنید و وعده ها و قولهای خود را در ذهن خویش حاضر سازید؛
- به رفتارهای متواضعانه – همانند تقدم در سلام، ابراز ارادت به کوچکترها، مصافحه و احوالپرسی، تفریح و صحبت با دیگران – اقدام کنید؛
-
از امام صادق علیه السلام روایت شده است:
- «لَوْ قَالَ أَحَدُکُمْ إِذَا غَضِبَ “أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ ذَهَبَ عَنْهُ غَضَبُه.» هرگاه کسی از شما هنگام عصبانیت بگوید «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم»، خشم از وجودش میرود.[1]
امام صادق علیه السلام فرمودند: «خداوند به برخی از انبیا وحی کرد: ای فرزند آدم، در وقتیکه غضبناک گردیدی مرا یادکن تا من هم تو را در وقت غضبم یاد کنم و تو را هلاک نسازم؛»[2] بنابراین، یاد خدا افزون بر اینکه آتش خشم را خاموش میکند، موجب آرامش انسان میشود و در قیامت نیز آثار مثبتی به دنبال دارد؛
- وقتیکه با امور عصبانیت آفرین روبه رو هستید، برای مدتی (حدود 10 تا 15 دقیقه) راه دریافتهای حسی خود را سد سازید؛ برای مثال، جلوی گوشهای خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافتهای عصبانیت تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند؛
- اگر رفتار یا صفتی که در شخصی هست، موجب عصبانیت شما شده، آن را شوخی تلقی کنید و به شکلی خود را از تیررس او دور در نظر بگیرید؛ یعنی از در نظر گرفتن خویش به عنوان مخاطب رفتارهای دیگران پرهیز کنید؛ مثلاً، از مشاهدۀ کسیکه فحش میدهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و در این هنگام، از صحنه دور شده و راه دریافت های حسی را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید؛
- بیشتر با افراد حلیم، صبور، غیرعصبی و خوشمشرب معاشرت کنید و حرفشنوی از افراد تندمزاج نداشته باشید و از دوستی با آنها بپرهیزید.
با رعایت موارد بالا در برنامهای منظم، و نمره دادن به عملکرد خود، سعی در تقلیل موارد تخلف داشته باشید و همت خود را به افزایش صبر و تحصیل سعۀصدر معطوف بدارید.[3]
منابع
[1]. محمدباقر مجلسی، همان، ج2، ص 393.
[2]. محمدباقر مجلسی، همان، ج 73، ص 276.
[3]. ر.ک. مهدی فتحی و حسن عطائیراد، مهارت کنترل خشم، مشهد، شهیدیپور، 1392، ص 10-30.
