چگونه با والدین رفتار کنیم؟
در زندگی روزمره، ما با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شویم که در آن‌ها والدین ممکن است نظرات متفاوتی از ما داشته باشند یا حتی در برخی موارد، رفتاری که از آن‌ها انتظار داریم به دلایلی چون پیری و ضعف‌های جسمی، روحی یا حتی بی‌اطلاعی از شرایط جدید نداشته باشند.
در چنین شرایطی، باید چطور عمل کرد؟ آیا باید رفتارهای آن‌ها را قبول کنیم یا آن‌ها را اصلاح کنیم؟ این پرسش‌ها نه‌تنها در بعد فردی مهم هستند بلکه در شکل‌دهی به روابط اجتماعی و خانوادگی نیز تأثیر بسزایی دارند.
برای پاسخ به این پرسش‌ها، به آیه‌ای از قرآن مراجعه می‌کنیم که به وضوح بیان می‌کند چگونه باید با والدین خود برخورد کنیم، به‌ویژه زمانی که در دوران پیری یا ضعف قرار دارند.
وَقَضى رَبُّكَ أَلّا تَعبُدوا إِلّا إِيّاهُ وَبِالوالِدَينِ إِحسانًا إِمّا يَبلُغَنَّ عِندَكَ الكِبَرَ أَحَدُهُما أَو كِلاهُما فَلا تَقُل لَهُما أُفٍّ وَلا تَنهَرهُما وَقُل لَهُما قَولًا كَريمًا (اسراء، 23)
پدر و مادر
و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به والدین خود نیکی کنید. اگر یکی از آن‌ها یا هر دوی آن‌ها در دوران پیری نزد تو رسیدند، هرگز به آن‌ها “اف” نگویید و آن‌ها را نفرین نکنید و با آن‌ها سخنانی شایسته و گرامی بگویید.
پیام‌ها
-
دستور خداوند برای احترام به والدین:
این آیه نشان می‌دهد که بعد از عبادت خداوند، بزرگترین دستور، نیکی به والدین است. خداوند در این آیه نه‌تنها بر لزوم عبادت خود تأکید دارد، بلکه به‌طور ویژه از «احسان» به والدین سخن می‌گوید. این نشان می‌دهد که والدین در دین اسلام جایگاه بسیار مهمی دارند و باید به آن‌ها نیکی کرد، حتی زمانی که ممکن است آن‌ها دچار ضعف‌ها یا اشتباهاتی شوند.
-
نهی از کوچترین بد زبانی
حتی کوچک‌ترین نشانه ناراحتی از والدین که در قالب کلمه «اف» باشد، در قرآن نهی شده است. این عبارت به قدری اهمیت دارد که خداوند آن را به‌عنوان یک دستور اخلاقی بیان کرده است. این نهی، نشان‌دهنده اهمیت حفظ احترام در برابر والدین حتی در شرایطی است که ممکن است ناراحت یا معترض باشیم. در حقیقت، این دستور می‌خواهد به ما یادآوری کند که باید احساسات خود را کنترل کنیم و ادب را حفظ نماییم.
-
لزوم سخن گفتن با ادب و احترام:
در این آیه به جای استفاده از کلمات ناگهانی و عصبانی، از انسان خواسته می‌شود که با والدین خود سخنانی شایسته، محترمانه و «کریم» بگوید. این تأکید نه‌تنها در برخورد با والدین در دوران پیری بلکه در تمامی مراحل زندگی آن‌ها باید رعایت شود.
-
نیکی در دوران پیری:
در آیه اشاره شده که اگر والدین به سن پیری رسیدند، باید به آن‌ها توجه ویژه داشته باشیم و از آن‌ها به‌ویژه در این دوران مراقبت کنیم. این بخش از آیه به ما یادآوری می‌کند که در این دوران، والدین به محبت و دلسوزی بیشتری نیاز دارند. در این زمان، شرایط آن‌ها می‌تواند تغییر کند و ممکن است نیازهای خاصی پیدا کنند. اگرچه ممکن است والدین در دوران پیری دچار مشکلات جسمی و روانی شوند، اما این به هیچ‌وجه دلیلی برای رفتار ناشایست با آن‌ها نیست.
علامه طباطبایی
در تفسیر المیزان به این نکته اشاره می‌کند که در آیه به‌طور خاص به نیکی به والدین در دوران پیری تأکید شده است. اشاره به “بلوغ” در این آیه یعنی رسیدن به مرحله‌ای که در آن والدین ممکن است نیاز به مراقبت بیشتری داشته باشند و در شرایط جسمی یا روانی خاصی قرار گیرند. این آیه، نوعی مراقبت ویژه را از فرزند می‌طلبد که در دوران پیری والدین، با تمام توان و احترام همراه باشد.
علامه در تفسیر خود توضیح می‌دهد که کلمه «اف» نه‌تنها یک واژه بلکه نشان‌دهنده علامت کوچکی از اعتراض یا نارضایتی است که حتی در کمترین حد، نه تنها گناه است، بلکه در عرف قرآن، نشانه‌ای از بی‌احترامی به والدین است.
علامه می‌گوید:
«حتی اگر والدین در حالت عصبانیت یا ناتوانی سخنی بگویند که ما را ناراحت کند، باز هم باید با آرامش و ادب پاسخ دهیم و هر گونه علامت نارضایتی را کنار بگذاریم.»
سخن گفتن با کلامی «کریم» یعنی به گونه‌ای سخن گفتن که با احترام و درک کامل از وضعیت والدین همراه باشد. این نه فقط کلمات ظاهری بلکه نشان‌دهنده حالتی از احترام و محبت است که باید در رفتار فرد تجلی یابد. (1)
به بیان دیگر «قَولًا كَرِيمًا» به این معناست که در برخورد با والدین، حتی در شرایطی که ممکن است با آن‌ها اختلاف نظر داشته باشیم یا در موقعیت‌های دشواری قرار بگیریم، باید از کلمات محترمانه و با نزاکت استفاده کنیم. این نوع گفتار باید فراتر از یک مکالمه ساده باشد و با توجه به وضعیت خاص والدین، درکی عمیق از نیاز به احترام به‌ویژه در دوران پیری و ضعف به آن‌ها منتقل کند. (2)
-
رعایت احترام حتی در شرایط دشوار:
یکی از مهم‌ترین نکات در این آیه این است که حتی زمانی که والدین ممکن است رفتارهایی غیرمنطقی یا نادرست داشته باشند، باید با کلمات محترمانه و رفتارهای مودبانه با آن‌ها برخورد کنیم. برای مثال، اگر والدین به دلایلی مانند بیماری دچار اشتباهاتی شوند، نباید آن‌ها را سرزنش کنیم، بلکه باید با صبر و شکیبایی به آن‌ها کمک کنیم. (3)
منابع
- ر. ک. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلامی، 1374، جلد 12، صفحه 174.
- ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب، 1374، جلد 12، صفحه 128.
- ر.ک . محسن قرائتی، تفسیر نور، تهران، انتشارات نور، 1388، جلد 4، صفحه 175.
