وظیفه جوانان در امر به معروف

سوال:وظیفه ما جوانان در زمان غیبت امام زمان، عجل الله تعالی فرجه، نسبت به امر به معروف و نهی از منکر چیست؟

پاسخ: از آنجا که غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)، هرگز به معنای تعطیلی احکام اسلام نیست، از اینرو همه افراد جامعه اسلامی در قبال تمامی احکام و مقرراتی که خداوند متعال برای آنها مقرر ساخته است؛ مسؤول‌اند. به عنوان مثال در بعد تکالیف فردی موظف به خواندن نماز و گرفتن روزه و انجام اعمال حج (درصورت داشتن شرائط خاص آن) می‌باشند و در بعد وظایف اجتماعی هم وظیفه دارند تا تکالیفی را که ازجمله آنهاست اقامه امر به معروف و نهی از منکر به جای آورند.

منتهی نکته بسیار مهمی که در این زمینه حائز اهمیت است آن که همه مکلفین باید قبل از اقدام به انجام یک تکلیف از شرایط و خصوصیات آن به حد کافی علم و آگاهی حاصل نمایند تا در مرحله عمل از حد و حدود خاص آن تعدی ننمایند بلکه هر یک از آنها رابر طبق چارچوب‌های مشخص شده در تعالیم حیات بخش اسلامی انجام دهند. به عنوان مثال در مورد همین موضوع امر به معروف و نهی از منکر ده‌ها مطلب بسیار اساسی هست که باید مکلف از کم و کیف آنها آگاه باشد که به عنوان نمونه مختصرا اشاره‌ای می‌کنیم:

الف) اهمیت و ارزش امر به معروف و نهی از منکر چه بسا اگر افرادی به نقش بسیار حساس این امر توجه ننمایند و با سهل‌انگاری و بی‌تفاوتی با آن برخورد کنند برای جامعه مشکلاتی پیش می‌آید که کیان آن را به خطر می‌اندازد. در راستای توجه به این نکته است که در آیات و روایات فراوانی لزوم اقامه آن به تعابیر مختلفی گوشزد شده است. در آیه ۱۰۴ آل عمران می‌فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ باید جمعی در میان شما باشند که دعوت به کار نیک و امر به معروف و نهی ازمنکر نمایند و آنها رستگارانند.

و حضرت علی، علیه السلام، درضمن یکی از کلمات قصار نهج البلاغه در این باره می‌فرمایند:

و ما اعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمعروف و النهی عن المنکر الا کنفثة فی بحر لجی. (۴) تمام کارهای نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همچون آب دهان در برابر دریای پهناور است.

خلاصه از مجموعه این دسته از آیات و روایات چنین معلوم می‌شود که امر به معروف یک تکلیف واجبی است که اولا در بین مجموعه واجبات از جایگاه خاصی برخوردار است ثانیا بی‌توجهی به آن، سبب ایجاد گرفتاری‌های مهمی در جامعه می‌گردد که از جمله آنها این است که اشرار تسلط بر مقدرات جامعه پیدا می‌کنند و مردم هر چه دعا کنند به مرحله اجابت نمی‌رسد. (۵)

ب) شرایط امر به معروف و نهی ازمنکر همانطور که برای به نتیجه رسیدن هر کاری شرایط خاصی لازم است برای انجام مناسب ونتیجه بخشی امر به معروف و نهی ازمنکر هم شرط‌هایی ذکر شده است که عمده آنها چهار چیز است:

۱- خود امر کننده به معروف ونیکی و نهی کننده از منکر و بدی، عالم به معروف و منکر باشد یعنی دقیقا بداند که چه کاری از نظر شرع مقدس معروف است تا به آنها امر کند و چه چیزهای منکر است تا از آنها دیگران را باز دارد.

۲- شرایط زمانی و مکانی ووضعیت مخاطب به گونه‌ای باشد که فرد احتمال تاثیر امر و نهی را بدهد به عبارت دیگر فرد تشخیص دهد که درچنین موقعیتی امر و نهی کردن به طرف مقابل مؤثر خواهد بود و او را از کار بد بازداشته و به انجام کار نیک وادار خواهد نمود وگرنه بدون وجود چنین احتمالی امر به معروف و نهی از منکر وجوبی ندارد.

۳- شرط دیگر آن است که امر ونهی کننده بداند هنوز این فرد بنای تکرار کار منکر را دارد وگرنه اگر او از انجام کار بد پشیمان شده و تصمیم گرفته است که دیگر به سراغ آن کار نرود برای امر و نهی کننده زمینه امر و نهی باقی نمی‌ماند.

۴- در ضمن باید امر و نهی کننده بداند که این کار او ضرر جانی و حیثیتی برای مؤمنی و یا خود او در پی نخواهد داشت وگرنه باز تکلیف از او ساقط خواهد بود مگر اینکه آن منکر یا ترک معروف یک مساله بسیار مهمی باشد که در آن صورت حتی تحمل ضرر جانی هم واجب می‌شود که تفصیل آن در کتاب‌های فقهی مطرح است.

این نکته را نیز باید در نظر داشت که امرکننده به «معروف» و بازدارنده از «منکر» در صورتی می‌تواند به نتیجه مطلوب دست یابد و مخاطب خود را تحت تاثیر قرار دهد که خود به معروف عمل کند و از منکر دوری جوید.

ج) مراتب امر به معروف و نهی ازمنکر برای امر به معروف و نهی از منکر مراتبی ذکر شده است که با وجود احتمال برآورده شدن مقصود از مرتبه پایین، جائز نیست که به مراتب بالاتر عمل شود. این مراتب عبارتند از:

۱- اول با قلب، یعنی؛ شخص معصیت کننده طوری عمل شود که او متوجه شود که آمر به معروف و ناهی از منکر قلبا از کار او ناراحت است. مثل اینکه روی خود را برگرداند یا چهره‌اش را عبوس کند و رفت و آمد با او را کم سازد یا حداقل نمی‌تواند عکس العمل نشان دهد، در قلب خود از آن کار ناراحت باشد.

۳- مرتبه دوم امر و نهی با زبان: یعنی وقتی کارهای قبلی مؤثر نشد واجب است که اهل معصیت را با زبان نهی کند و یا به ترک کننده معروف با زبان امر کند.

اما جائز نیست که در امر و نهی ازفحش و دروغ و اهانت و … استفاده کند مگر اینکه معصیت او یک امرمهمی باشد مثل قتل و جنایت… که اینجاها جلوگیری بهر نحوی جائز خواهد بود.

۳- مرتبه سوم توسل به زور یا به اصطلاح مرتبه ید (دست) است که دراین مورد اغلب لازم است با اجازه و تحت نظر فقیه جامع الشرائط و حاکم شرعی انجام گیرد چرا که چه بسا اقدام‌های خودسرانه سبب بروز تنش و هرج و مرج در سطح جامعه خواهد شد که توضیح کامل هر یک از این مراتب و شرائط خاص آنها در رساله‌های علمیه مراجع و کتاب‌های فقهی و رساله‌هایی که به طور مستقل در این باره به نگارش درآمده آورده شده که علاقه مندان می‌توانند به آنها مراجعه کنند و …

نتیجه آنکه در دوره غیبت هم مکلفین موظفند از طریق کسب اطلاع از کم و کیف و شرائط و خصوصیات احکام نسبت به انجام و اقامه آنها اقدامات لازم را به عمل آورند و نگذارند این امور به فراموشی سپرده شود این تنها به مساله امر به معروف… اختصاص ندارد و مسلمانان در تمامی احکام دینی از چنین وظیفه‌ای برخوردارند. والسلام پی‌نوشتها:

۱. نهج البلاغه کلمات قصار شماره ۳۷۴.

۲. لا تترکوا الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فیولی علیکم شرارکم ثم تدعون فلایستجاب لکم. (نامه ۴۷ نهج البلاغه صفحه ۴۲۲ صبحی صالح).