چگونه وحدت بین شیعه و اهل سنت با وجود اختلاف اساسی در مبانی، ممکن است؟
وحدت میان مسلمانان از ضروریات جامعه اسلامی است.
اما باید توجه داشت که مقصود از وحدت این نیست که همه مذاهب اسلامی از یک مذهب پیروی کنند؛
یا نقاط مشترک و اختلافی همه مذاهب گردآوری شود، سپس بر اساس نقاط مشترک، مذهبی نوین تدوین گردد،
بلکه مقصود این است پیروان هر مذهبی ضمن آن که به مذهب خویش پایبندند در مقابل دشمنان اسلام در جبهۀ واحد، هماهنگ و هم دل و هم زیست باشند.
مقام معظم رهبری امام خامنه‌ای در این باره می‌فرماید:
« دعوت جمهوری اسلامی به این نیست که شیعیان یا سُنّیان از مذهب خود دست بکشند و به آن مذهب دیگر رو بیاورند».[1]
در قرآن و روایات اسلامی نیز بر مسئله وحدت و پرهیز از اختلاف میان مسلمانان تأکید شده است.
قرآن نخستین منادی وحدت و پرهیز از ایجاد اختلاف بین مسلمانان است که مي فرمايد:
وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَينَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً( آل عمران:103)؛
و همگي به رشته دين خدا چنگ زده و به راه هاي متفرق نرويد و به ياد آوريد اين نعمت بزرگ خدا را که شما باهم دشمن بوديد و خدا در دل هاي شما الفت و مهرباني انداخت و به لطف خداوند همه برادر ديني يکديگر شديد.
مرحوم علامه طباطبايي در ذيل آيه فوق روايتي را از پيامبر اكرم (ص) نقل مي كند كه فرمودند:
«حبل الله» كه از آسمان به زمين كشيده شده، همان كتاب خداست و در حديثي ديگر نيز فرموده اند:
اين قرآن سبب رابطه‌اي است كه يك طرفش به دست خدا و سر ديگرش به دست شماست،
پس به آن تمسك كنيد كه اگر تمسك كنيد نه هرگز از بين مي رويد و نه هرگز تا ابد گمراه مي شويد».[2] مطابق این آیه «حبل الله»[3] محور وحدت است.
وحدت شیعه و سنی
و نیز قرآن کریم می‌فرماید:
« وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ (انفال: 8)؛
و از خداوند و فرستادهاش اطاعت كنيد و با يكديگر نزاع نكنيد، كه سست مىشويد ومهابت و قوّتتان از بين مىرود، و صبر كنيد، همانا خداوند با صابران است».
در این آیه خداوند متعال و رسول گرامی اسلام ص محور وحدت معرفی شدند.
قرآن کریم نه تنها بین مسلمانان بلکه بین اهل کتاب و مسلمانان نیز قائل به وحدت بوده و می‌فرماید:
«قلْ یَا أَهْلَ الْکتَابِ تَعَالَوْا إِلَی کلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِک بِهِ شَیْئًا وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبـَاباً مـِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (آل عمران: 64)؛
بگو، اى اهل كتاب! بياييد به سوى سخنى كه ميان ما و شما مشترك است كه جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزى را شريك او قرار ندهيم
و بعضى از ما بعضى ديگر را غير از خداوند يگانه بخدايى نپذيرند، هرگاه [از اين دعوت] سر بر تابند بگوييد: گواه باشيد كه ما مسلمانيم.
حضرت علی ع در هشدار به خطر تفرقه مي فرمايد:
« فَإِنَّ يَدَ اللَّهِ [عَلَى] مَعَ الْجَمَاعَةِ، وَ إِيَّاكُمْ وَ الْفُرْقَةَ، فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّيْطَانِ كَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ؛[4]
دست خدا با جماعت است و از پراكندگي بپرهيزيد كه انسان تك و تنها بهرة شيطان است، چونانكه گوسفند تنها طعمة گرگ».
و همچنین می‌فرماید:
« وَ إِلَهُهُمْ وَاحِدٌ وَ نَبِیُّهُمْ وَاحِدٌ وَ کِتَابُهُمْ وَاحِدٌ أَ فَأَمَرَهُمُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بِالاخْتِلَافِ فَأَطَاعُوهُ أَمْ نَهَاهُمْ عَنْهُ فَعَصَوْه؟؛[5]
خدایشان یکی، پیامبرشان یکی، و کتابشان یکی است. آیا خداوند آنها را به اختلاف و دو دستگی فرمان داده و او را اطاعت میکنند؟
یا آنها را از اختلاف نهی کرده و فرمانش را سرپیچی می‌نمایند؟».
رهبران انقلاب اسلامی؛ حضرت امام خمینی (رحمة الله علیه) و حضرت امام خامنه‌ای مدظلّه العالی نیز همیشه از وحدت بین شیعه سخن گفته و در این راستا تلاش‌های زیادی داشته‌اند.
حضرت امام خمینی(رحمة الله علیه) اوّلین عامل ایجاد تفرقه میان مسلمانان را خلفای اموی و عباسی دانسته و می‌فرماید:
مسئله اختلاف بين پيروان دو طايفه و دو مذهب، ريشهاش از صدر اسلام است.
در آن وقت خلفاى اموى، و خصوصاً عباسى، درصدد بودند كه اختلاف ايجاد كنند. مجالس درست میكردند و [به اختلاف] دامن میزنند.
اين اختلاف كم كم اسباب اين شد كه در بين عوامِ از اهل سنت و عوامِ از اهل شيعه اين تنافس[6]پيدا شد؛
و گرنه نه عوام اهل سنت به سنت رسول اللَّه عمل كرده و میكنند و نه عوام اهل شيعه پيروى از ائمه اطهار كردهاند. ائمه اطهار ما كوشش كردند تا اينها را داخل در آن جمعيت كنند، با آنها نماز بخوانند، به تشييع جنازههاى آنها بروند. زمانْ كم كم آمد به اين طرف، و قدرتمندان اين كار را كردند براى اينكه اين دو طايفه با هم سرگرم باشند، و خودشان هر كارى میخواهند بكنند.[7]
دومین عامل اختلاف بین شیعه و سنی، دشمنان اسلام و استعمارگرانند.
آنان به بهانه‌های واهی به طرح مسائل اختلافی بین این دو مذهب پرداختند تا سرمایه‌های مسلمانان را غارت کنند.
متأسفانه برخی از مسلمانان جاهل، مزدور یا فریب خورده و ناآگاه از نقشۀ دشمن در آتش این اختلاف دمیده و بارها آتش جنگ را بین دو مذهب شیعه و سنی برافروخته و خسارت‌های جانی، مالی، فرهنگی، سیاسی بسیاری در طول تاریخ بوجود آوردند.
امام خمینی (رحمة الله علیه) در این باره می‌فرماید:
دولت‌هاى استعمار طلب، دولت‌هايى كه میخواهند ذخاير مسلمين را ببرند، با وسيله هاى مختلف، با نيرنگ‌هاى متعدد، دول اسلامى را، سران دول اسلامى را، اغفال میكنند.
گاهى به اسم شيعه و سنى اختلاف ايجاد میكنند. … در دول اسلامى، بين طوايف مسلمين به اسم اسلام و به اسم مذهب، چيزهايى پخش میكنند؛
تبليغاتى میكنند كه طوايف مسلمين به جان هم بيفتند و با هم اختلاف شيعه و سنى پيدا بكنند و آنها به ذخايرى كه مسلمين دارند دسترسى پيدا بكنند و نتوانند مسلمين كارى انجام بدهند.[8]
ایشان در پیامی در29مرداد 58 به مردم کردستان می‌فرماید:
عوامل اجانب که منافع خود و اربابانشان را در خطر میبینند، براى تحریک برادران اهل سنت و دامن زدن به برادرکشى،
قضیه شیعه و سنى را طرح نموده و میخواهند با شیطنت بین برادران اختلاف ایجاد کنند.
در جمهورى اسلامى همه برادران سنى و شیعه در کنار هم و با هم برادر و در حقوق مساوى هستند.
هر کس خلاف این را تبلیغ کرد، دشمن اسلام و ایران است و برادران کُرد باید این تبلیغات غیر اسلامى را در نطفه خفه کنند.[9]
و نیز می‌فرماید:
آنهایى که میخواهند بین اهل سنت و اهل تشیع فاصله ایجاد کنند نه سنى هستند نه شیعه.
اینها اصلًا به اسلام کار ندارند. و الّا کسى که به اسلام اعتقاد داشته باشد، در یک زمانى که با وحدت همه مسلمین باید پیشروى کنیم و پیروز بشویم ان شاء اللَّه، این نمی آید دامن بزند به اختلاف و مسائل اختلافى را طرح کند،
اینها نیست جز اینکه اشارهاى از خارج هست. و قدرتهاى بزرگ فهمیدند که آن چیزى که آنها را عقب زده است اسلام است و وحدت مسلمین و برادرى بین همه گروههاى اسلامى،
از این جهت، از اینجا شروع کردند که اینها را به هم بزنند.[10]
امام خامنه‌ای مدّظلّه العالی می‌فرماید:
گاهی ما مسلمان‌ها خودمان نقشۀ دشمن را درست نمی‌شناسیم، خود ما جزئی از آن نقشۀ دشمن می‌شویم؛
که امروز متأسفانه دنیای اسلام مبتلای به این است. نقشۀ دشمن، اختلاف افکنی در بین مسلمانان است»[11].
و نیز می‌فرماید:
« شما نگاه کنید ببینید آن کسانى که میخواهند وحدت ملت ایران را به هم بزنند، چه کسانی هستند؟
آن کسى که نداى تفرقه‌ى بین شیعه و سنى را سر می‌دهد و به بهانۀ مذهب، میخواهد وحدت ملى را بهم بزند،
چه شیعه باشد و چه سنى، مزدور دشمن است؛ چه بداند، چه نداند. … من عرض می‌کنم، رفتار هر دو گروه حرام شرعى است و خلاف قانونى است.[12]
مهمترین راهکارها برای رفع اختلاف بین شیعه و سنی دو عامل می‌تواند باشد که در کلام رهبر معظم انقلاب به آن اشاره شده است؛
الف: توجه به نقاط مشترک
حضرت امام خامنه‌ای مدّظلّه العالی دراین‌باره می‌فرماید:
یک میلیارد مسلمان در دنیا هستند که درباره خدا و پیامبر(ص) و نماز و حج و کعبه و قرآن و بسیاری از احکام دینی با هم یک عقیده دارند یک چند مورد اختلاف هم دارند
اینها بیایند همان چند اختلاف را بگیرند با هم بجنگند تا آن کسی که با اصل خدا و پیامبر(ص) و دین و همه چیز مخالف است
کار خودش را انجام بدهد آیا این عاقلانه است؟
اگر مسلمین دست در دست هم بگذارند و با هم صمیمی باشند ولو عقایدشان مخالف با یکدیگر باشد اما آلت دست دشمن نشوند دنیای اسلام سربلند خواهد شد.[13]
ب: دست برداشتن از اهانت به مقدسات یکدیگر
حضرت امام خامنه‌ای مدظلّه العالی دراین‌باره می‌فرماید:
سنى و شیعه هر کدام مراسم مذهبى خودشان را، آداب خودشان را، عادات خودشان را، وظائف دینى خودشان را انجام میدهند و باید بدهند؛
اما خط قرمز این است که نباید مطلقاً بین اینها به خاطر اهانت به مقدسات – چه آنچه که از سوى بعضى از افراد شیعه از روى غفلت صادر میشود،
چه آنچه که از روى غفلت از بعضى از افراد سنى مثل سلفى‌ها و امثال اینها صادر میشود که یکدیگر را نفى میکنند – چیزى بیان شود. این همان چیزى است که دشمن میخواهد. اینجا هم باید هوشیارى باشد.[14]
نتیجه اینکه مسلمانان نباید اختلافات جزئی را بزرگ کرده و بر آتش اختلاف بدمند؛
به سب، لعن، توهین و دشنام یکدیگر بپردازند و گاهی با تحریک دشمنان اسلام و گروه‌های تکفیری خون و مال و ناموس یکدیگر را مباح بدانند
و معاملۀ کفار با یکدیگر بکنند که همه اینها چیزی جز ثمره برای دشمنان اسلام و ذلّت خواری مسلمانان نخواهد داشت.
دیدگاه علمای اهل سنّت
عالمانی از اهل سنت که درد و مشکل مسلمین جهان را می‌شناسند و دسیسه های دشمن آشنایند
همواره بر وحدت بین مسلمین و پرهیز از تفرقه تأکید کرده اند که در ادامه به ذکر مواردی در استان اشاره میشود:
مولوی شهنوازی امام جمعه خاش می‌گوید:
رهبر معظم انقلاب رکن رکین وحدت در کشور هستند،
دشمنان همواره برای شکست اسلام و مسلمین تلاش میکنند و قصد دارند با تبلیغات رسانه‌ای بین صف‌های مستحکم مسلمانان اختلاف بیندازند
و از طریق ایجاد اختلافات مذهب به اهداف خود دست یابند.
ما مسلمانان باید با پیروی از شیوه زندگی حضرت محمد(ص) اهداف مشترک را مدنظر قرار دهیم و تفاوت‌ها را کنار بگذاریم تا بتوانیم در مسیر وحدت و اتحاد گام برداریم و بر روی مشترکات تاکید کنیم تا جامعه‌ای سالم داشته باشیم و به دشمنان اجازه نفوذ ندهیم.
وحدت این نیست که ما مذاهب خود را رها کنیم و یک مذهب داشته باشیم، بلکه وحدت یعنی اتحاد و همدلی میان برادران دینی، با هر مذهبی که میخواهند باشند.
مسلمانان باید با جذب حداکثری، وحدت بیشتری در جامعه ایجاد کنند تا دشمنان نظام و اسلام از ایجاد تفرقه در دنیای اسلام مایوس شوند.[15]
مولوی عبد الحمید امام جمعه اهل سنت زاهدان می‌گوید:
متاسفانه توجه زیادی به قرآن در میان مسلمانان صورت نمی گیرد.
یکی از دلایل مشکلات مسلمانان همین فاصله گرفتن از دین است.
جهان اسلام با مشکلات بسیاری از جمله تفرقه و اختلاف دست و پنجه نرم می‌کند.
مسلمانان با تحقیرهای بسیاری مواجه هستند و یکی از علل اصلی آن عدم آسیب شناسی مشکلات است.
کشورهایی همانند عراق، سوریه و یمن آباد بودند اما الان دچار مشکلات بسیاری شده اند.
ما قرآن و پیامبر اسلام را دارا هستیم که می‌توانند محور وحدت ما باشند.
اما آمریکایی ها، چینی ها و اروپایی ها از چنین نعماتی بهره مند نیستند ولی متاسفانه ما نتوانسته ایم از این محورهای وحدت به خوبی استفاده کنیم.
وحدت علاج جهان اسلام است و باید همه تلاش ها را برای آن انجام داد.
اگر در عرصه عمل به همه اقوام و مذاهب احترام بگذاریم وحدت عملی هم محقق خواهد شد.
وحدت به صورت صددرصدی حاصل خواهد شد به شرطی که همه دولتهای جهان اسلام به صورت عملی پایبند به آن باشند.[16]
مولوی غلام‌حیدر فاروقی امام جمعه اهل سنت شهرستان بیرجند می‌گوید:
همان‌گونه که خداوند متعال در قرآن پرداخت زکات را امری واجب بیان کرده وحدت نیز امری واجب است و مسلمانان باید با یکدیگر وحدت داشته باشند.
کمترین درجه محبت مسلمانان این است که بغض و کینه‌ای نسبت به یکدیگر نداشته باشند بنابراین اگر دستورات قرآن را رعایت کنیم و نسبت به یکدیگر محبت داشته باشیم وحدت تحقق پیدا می‌کند.
اگر وحدت وجود نداشته باشد کفار کشور را اشغال و بر مسلمانان حکومت میکنند. [17]
مولوی نذیر احمد سلامی، عضو مجلس خبرگان رهبری می‌گوید:
رهبر معظم انقلاب در امر وحدت بسیار جدی و ثابت قدم هستند
و ما نیز باید به پیروی از ایشان در این دوره زمانی که دشمنان اسلام به شدت به دنبال تفرقه‌افکنی در جهان اسلام هستند،
در راستای تقویت وحدت گام برداریم.
تقویت وحدت و همبستگی امت اسلامی تنها راه مقابله با توطئه دشمنان اسلام است و تنها در این صورت می‌توان چهره حقیقی اسلام را به مردم دنیا نشان داد.
وحدت جهان اسلام امری اساسی و راهبردی است و همه مسلمانان باید به آن پایبند باشند.[18]
مولوی کریم‌زایی امام جمعه اهل سنت ایرانشهر می‌گوید:
رهبر انقلاب توجه زیادی در زمینه احترام به مقدسات اهل سنت دارند تا جایی که توهین به مقدسات اهل سنت را حرام اعلام کرده‌اند.
مسلمانان از شیعه و سنی در حالی که در توحید، نبوت و معاد و بسیاری از موارد دیگر با یکدیگر مشترکات زیادی دارند باید برای رسیدن به موفقیت بر وحدت و برادری تکیه کنند.
امروز در راستای ایجاد تفرقه میان مسلمانان شبکه‌های ماهواره‌ای معاندی راه‌اندازی شده که به مقدسات شیعه و سنی توهین میکنند.
بدون شک این اقدامات با هدف ایجاد تفرقه انجام میشود و پشت صحنه این شبکه‌ها صهیونیست‌ها قرار دارند.[19]
[1]. سید علی خامنه ای، بیانات در دیدار زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، 1387، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله الظمی خامنه ای، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3424.
[2] . محمدحسين طباطبايي، الميزان، تهران، همان، ج3، ص406.
[3] . مفسران احتمالات مختلفي راجع به «حبل الله» ذكر كرده اند:
بعضي مي گويند منظور از آن قرآن است، و بعضي مي گويند اسلام، و بعضي ديگر گفته اند منظور خاندان پيامبر و ائمه معصومين هستند.
ولي اين تفسيرها، هيچكدام با يكديگر اختلاف ندارند، زيرا منظور از ريسمان الهي هرگونه وسيلة ارتباط با ذات پاك خداوند است،
خواه اين وسيله، اسلام باشد، يا قرآن، يا پيامبر و اهل بيت او و به عبارت ديگر تمام آنچه گفته شد،
در مفهوم وسيع «ارتباط با خدا» كه از معني «حبل الله» استفاده مي شود، جمع است. (ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه، تهران، دارلكتب الاسلاميه، 1373، ج3، ص29).
[4] . همان، خطبه 127.
[5] . همان، خطبه 18.
[6] . فخرفروشى و رقابت.
[7] . سیدروحالله موسوی خمينى، صحیفۀ امام، همان، 1389، ج1، ص374.
[8] . سیدروحالله موسوی خمينى، صحیفه امام،همان، ج 6، ص 94.
[9] . همان، ج9، ص312.
[10] . همان، ج14، ص381.
[11] . سیدعلی خامنه‌ای، روش تحلیل سیاسی، همان، ص36.
[12] . سیدعلی خامنه‌ای، «بیانات در جمع مردم استان کردستان در میدان آزادى سنندج، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، دسترسی در: https://www.leader.ir/fa/speech/5237/www.leader.ir، 22/2/1388.
[13]. سیدعلی خامنه‌ای، «بیانات در دیدار جمعی از آزادگان و اقشار مختلف مردم» دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2363، 11 مهر 1369.
[14] . سیدعلی خامنه‌ای، «بیانات در دیدار مردم سقز» دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=6952، 29 اردیبهشت 1388.
[15]. خبرگزاری تسنیم، «تأکید علمای اهل سنت بر وحدت»، پایگاه خبرگزاری تسنیم، دسترسی در: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/09/27/1270048، 18 بهمن 1399.
[16]. عبد الحمید اسماعیل زهی، «وحدت با شعار محقق نمی‌شود»، پایگاه بین المللی همکاری های شیعه، دسترسی در: https://fa.shafaqna.com/news/665998/ ، 18 بهمن 1399.
[17]. خبرگزاری تسنیم، همان.
[18]. خبرگزاری تسنیم، همان.
[19] . خبرگزاری تسنیم، همان.
