با توجه به اعتقاد شیعه به اینکه امامان علم غیب دارند، واقعه «لیلة المبیت»[1] برای حضرت علی علیه السلام فضیلتی محسوب نمی شود چرا که ایشان از پیش خبر داشته که آسیبی به وی نمی رسد.
پاسخ:
اوّلا، این اعتقاد مخصوص شیعیان نیست و بسیاری از علمای اهل سنّت نیز اعتراف دارند که این آیه در شأن امیر مؤمنان و درباره واقعه لیلة المبیت نازل شده است؛ به عنوان نمونه حاکم حَسَکانی، از عالمان سنی روایت کرده است که خداوند برای این کار حضرت علی (ع) به فرشتگانش مباهات نموده و آیه «و من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله» را نازل فرمود.[2] حاکم نیشابوری نیز از امام سجاد (ع) چنین روایت می کند: «اولين کسي که جان خود را در راه خدا براي تحصيل رضايت الهي فدا کرد، علي بن ابي طالب بود.» [3]
ثانیا، علم پیامبر و ائمه به غیب به این معنا نیست که آن حضرات همیشه و دائما این علم را نزد خود داشته باشند بلکه بدین معناست که هر وقت و از روی مصلحتی اراده کنند چیزی را بدانند یا خداوند اراده کند که آنها از چیزی باخبر شوند ایشان را از آن آگاه می سازد و آنها از آن غیب خبردار می شوند.
چنان که از امام صادق ـ علیهالسّلام روایت شده که فرمود: «إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ يَعْلَمَ شَيْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِك؛ [4] امام هر گاه که اراده کند چیزی را بداند خداوند او را از آن چیز آگاه میسازد».
می توان برای این مطلب به مسافرانی مثال زد كه در یك شب تاریك در حال عبور از بیابانی اند كه ابرها، آسمان آن را فرا گرفته است که در این حال لحظهای برق در آسمان میزند و تا اعماق بیابان را روشن می كند و همه چیز در برابر چشم این مسافران روشن میشود . اما لحظه ای دیگر خاموش میشود و تاریكی همه جا را فرا میگیرد. حال اگر فرض کنیم خواست و اراده این مسافران در تعیین زمان برق زدن آسمان مؤثر باشد این مثال با موضوع ما شباهت بیشتری پیدا می کند!
پس ممکن است در برخی موارد به جهت حکمت الهی مصلحت این باشد که امام از غیب آگاه نشود یا خود نخواهد و اراده نکند که از حوادث آینده آگاه شود.
بنابر این هیچ دلیل عقلی وجود ندارد که اثبات کند امیر مؤمنان در آن شب از نتیجه خوابیدن در بستر رسول خدا و نجات خود آگاهی داشته است و این مطلب هیچ منافاتی با علم غیب امیر مؤمنان ندارد.
از نظر نقلی و روایی نیز دلیل معتبری نداریم که بگوید حضرت از پایان آن ماجرا باخبر بوده است.
ثالثا، دقت در آیه مربوط به لیلة المبیت نشان می دهد که حضرت از فرجام کار آگاه نبوده است چرا که خداوند می فرماید: «کسانی که جان خود را برای رضای خدا می فروشند…» که کنایه از در معرض فدا قرار دادن جان می باشد. یعنی حضرت با احتمال به اینکه کشته خواهد شد جان رسول خدا را بر خود برتری داد و حاضر به جانفشانی شد در حالی که اگر به نجات خود از طریق علم غیبی یقین داشت به کار بردن تعبیر «فروختن و فدا کردن جان» درست نبود.
رابعا، اگر کسی بر فرض محال بگوید که امیر مؤمنان از پایان ماجرا در آن شب خبر داشت باز هم به فضیلت حضرت اقرار کرده است! چرا که اولا به علم غیب حضرت اعتراف نموده است و ثانیا به شهادت روایات هر چند حضرت در آن ماجرا به شهادت نرسید اما از مشرکان آزار و اذیت بسیار دید چنان که در روایات اهل سنت آمده است که مشرکان حضرت را سنگباران کردند و حضرت از درد به خود میپیچید.[5]
بنابر این همین که حضرت با وجود علم به این آزارها و آسیب ها باز هم برای رضای خدا در بستر پیامبر خوابید فضیلت کمی نیست
[1]. لیلة المبیت شبی است که پس از توطئه مشرکانِ مکه برای قتل رسول خدا و محاصره خانه آن حضرت، امیر مؤمنان علیه السلام به درخواست ایشان در بسترشان خوابید تا حضرت بتواند با فرصت کافی در راه هجرت به مدینه قدم گذارد. خدای متعال در پی این واقعه آیه زیر را نازل فرمود: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (بقره: 207) و برخی از مردمان کسانی هستند که جان خود را برای به دست آوردن خوشنودی خداوند می فروشند. و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.
[2]. عبید الله بن عبد الله حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1411 ق، ج 1، ص 123.
[3]. محمد بن عبد الله نیشابوری، المستدرك على الصحيحين، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق، ج 3، ص 5.
[4] . محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق، ج2، ص258.
[5] . احمد بن محمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، موسسة الرساله، 1416 ق، ج1، ص330.
