موعظه واجب نیست و امربه معروف نیز مصداق موعظه است؛ بنابراین، چرا گفته میشود امربه معروف واجب است؟
پاسخ:
چنانکه امام خمینی رحمه الله در تحریرالوسیله تصریح می کنند امربه معروف و نهی ازمنکر یعنی امرکردن دیگران به واجبات و نهی کردن دیگران از محرمات شرعی.[1] این معنا اساساً با مفهوم موعظه تفاوت دارد. موعظه از مادۀ «وعظ» است به معنای اندرزدادن به خیر و نیکیها که توأم با رقّت قلب و مهربانی باشد.[2]
نتیجه:
موعظه با امربه معروف و نهی ازمنکر از لحاظ موضوع متفاوت هستند و حکم شرعی آنان نیز یکسان نیست. موعظه در عرف و اصطلاح خیرخواهی و دعوت برای انجام اعمال خیر و نیکی های فردی و اجتماعی است، اما امربه معروف و نهی ازمنکر، امرونهی است نه دعوت و گفت وگو و نصحیت. باید توجه داشت حکم شرعی همۀ موضوعات، ازجمله امربه معروف و نهی ازمنکر، با استناد به فتوای عالمان دینی که قدرت استنباط احکام را از قرآن و سنت و دیگر منابع فقه دارند، روشن میشود نه اینگونه مقایسه های غیرعلمی؛ درادامه، برای نمونه، فتوای امام خمینی رحمه الله امام خامنه ای مد ظله العالی و آیت الله سیستانی را، که با استناد به آیات قرآن کریم و روایات صحیح، وجوب امربه معروف و نهی ازمنکر را اثبات می کنند بیان می کنیم
امام خمینی رحمه الله:
این دو [امربه معروف و نهی ازمنکر] از والاترین و شریف ترین واجبات می باشند و به وسیلهٔ این دو، واجبات برپا می شود و وجوب شان از ضروریات دین است و منکر وجوبشان در صورت توجه به لازمهٔ انکار و ملتزم شدن به آن از کفار است. و در کتاب عزیز (قـرآن) و احادیث شریفه با زبان های مختلف بر آنها ترغیب شده است.
خداوند متعال می فرماید:
«و باید از شما امتی باشند که دعوت به خیر نمایند و امربه معروف و نهی ازمنکر کنند و آنان همان رستگارانند.»[3]
خداوند متعال می فرماید: «شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده اید؛ امربه معروف و نهی ازمنکر می کنید و به خدا ایمان میآورید»[4]
و آیاتی دیگر. و از حضرت رضا علیه السلام است:
«رسول خدا صلی الله علیه و آله و صلم می فرمود: وقتی امت من امربه معروف و نهی ازمنکر را برعهدهٔ یکدیگر بگذارند و خود شانه خالی کنند؛ پس، اعلان به رویارویی با خداوند می نمایند.» و از پیغمبر است: «حقیقتاً، خدای عزّوجلّ نسبت به مؤمن ضعیفی که دین ندارد، بغض دارد؛ پس، گفته شد، مؤمن ضعیفی که دین ندارد، چه کسی است؟
فرمود: کسی است که نهی ازمنکر نمی کند.» و از پیغمبر است که فرمود: «مادامی که امت من امربه معروف و نهی ازمنکر می کنند و بر نیکی کمک می نمایند، در خیر میباشند؛ پس، وقتی چنین نکردند، برکتها از آنان سلب میشود و بعضی از آنها بر بعضی دیگر مسلط میشوند و برای آنها یاوری نیست نه در زمین و نه در آسمان.»
و از امیرالمؤمنین علیه السلام است که خطبه خواند و ستایش خدا را نمود و بر او ثنا فرستاد؛ سپس، فرمود:
«اما بعد، همانا از پیشینیان، کسانیکه هلاک شدند، تنها وقتی بود که گناهان را انجام میدادند و ربّانیون و احبار، آنان را از این کار نهی نمی کردند و به درستی که آنان چون در معاصی به آخرین درجه رسیدند و ربّانیون و احبار، آنان را از این کار منع ننمودند، عقوبت ها بر آنان نازل شد؛ پس، امربه معروف کنید و نهی ازمنکر بنمایید و بدانید که امربه معروف و نهی ازمنکر هرگز اجلی را نزدیک نمی کنند و رزقی را قطع نمی نمایند.»
و از امام محمدباقر علیه السلام است که فرمود:
«در آخرالزمان گروهی هستند که در میان آنان از دستهای ریاکار پیروی میشود که قرآن خواندن و عبادت کردن را به خود می بندند، تازه به دوران رسیدگانی بی خردند، نه امربه معروف را واجب می شمارند و نه نهی ازمنکر را، مگر زمانیکه از ضرر آن آسوده خاطر باشند به دنبال آن هستند که برای خودشان رخصتی بیابند و عذری پیدا کنند ـ سپس فرمود ـ و اگر نماز به دیگر کارهایی که با اموالشان و یا با بدنهایشان انجام می دهند ضرر می رسانید حتماً نماز را ترک می کردند؛ همانگونه که، بالاترین و شریفترین واجبات (امربه معروف و نهی از منکر) را ترک کردند، همانا امربه معروف و نهی ازمنکر واجب بزرگی است که با آن واجبات برپا می شود.
در آنجا غضب خدای عزّوجلّ به مرحلۀ کمال میرسد و خداوند همه را با عقابش فرامی گیرد؛ پس، نیکان در خانهٔ بدان و کودکان در خانهٔ بزرگترها نابود می شوند.» و از محمّد بن مسلم (روایت) است که گفت: «حضرت امام صادق علیه السلام به شیعیان نوشت که باید حتماً سالمندان و خردمندان شما به نادانان و ریاست طلبان توجهی بکنند (امربه معروف و نهی از منکر کنند) و یا آنکه لعنت من حتماً به همهٔ شما خواهد رسید» و احادیث دیگری از این قبیل.[5]
امر به معروف و نهی از منکر
امام خامنه ای مد ظله العالی:
امربه معروف و نهی ازمنکر از واجبات و فرایض بسیار مهم و بزرگ اسلامی به شمار می رود و افرادی که این فریضهٔ بزرگ الهی را ترک می کنند یا در برابر آن بیتفاوت اند، گناهکار خواهند بود و کیفری سخت و سنگین در انتظار آنهاست. امربه معروف و نهی ازمنکر نه تنها به اتفاق فقهای اسلام واجب است، بلکه اصل وجوب آن جزو ضروریات دین مبین اسلام به شمار می ود.[6]
آیت الله سیستانی:
امربه معروف و نهی ازمنکر از بزرگترین واجبات دینی است.[7] خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (آل عمران: 104).
باید از شما «اُمّت اسلامی» گروهی باشند که به سوی نیکی دعوت کنند و امربه معروف و نهی ازمنکر نمایند و آنان هستند که رستگارند.
نتیجه:
نباید برای اثبات وجوب امربه معروف و نهی ازمنکر آن را با موعظه و نصحیت مقایسه کرد؛ زیرا اساس این دو با هم تفاوت دارند؛ افزون بر آنکه دلیل وجوب امربه معروف و نهی ازمنکر، تصریح آیات قرآن و روایات معصومان است و فقها نیز به استناد همین منابع به وجوب آن فتوی داده اند.
منابع
[1]. ر.ک. سید روحالله موسوی خمینی، تحریرالوسیله، همان، ج 1، ص 525.
[2]. حسین بن محمد راغب اصفهانی، همان، ص 876؛ مادۀ «وعظ»، در آیات 138 سورۀ آلعمران، 34 سورۀ نور و 120 سورۀ هود، سورۀ یونس آیۀ 57 لفظ «موعظه» بهکار رفته است.
[3]. آل عمران(3)، آیۀ 104.
[4]. آل عمران(3)، آیۀ 110.
[5]. سید روحالله موسوی خمینی، تحریرالوسیله، همان، ص 527.
[6]. سیدعلی حسینی خامنهای، رسالۀ آموزشی، تهران، فقه روز، 1394، ج 1، ص 182.
[7]. سیدعلی سیستانی، توضیح المسائل، مشهد، قلم آذین رضا، 1391، ص 214.
