اخلاص چیست؟ آیا واقعا اعمال بندگان بدون اخلاص پذیرفته نیست؟
معنای اخلاص
اخلاص به معنی پاک کردن نیت از غیر خداست، یعنی انسان عبادت ها و حرکت ها و سخنان و رفتارش را برای جلب رضای خداوند و تقرب به او انجام دهد.
حقیقت اخلاص
قرآن‌کریم فلسفه آفرینش انسان را انجام عمل نیکوتر بیان کرده است: «الَّذی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیبْلُوَكُمْ أَیكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً (ملک : 2)؛ همانكه مرگ و زندگى را پدید آورد تا شما را بیازماید كه كدامتان نیكوكارترید.» امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه کریمه فرمودند: «مقصود از این آیه عمل بیشتر نیست، بلكه مقصود عمل درست‌تر است، و درستى همانا ترس از خدا و نیت صادق و كار نیک است.» سپس فرمود: «پایدارى بر عمل تا خالص ماند، سختتر از خود عمل است و عمل خالص آنست كه نخواهى هیچ كس جز خداى عز و جل ترا بر آن بستاید، همانا نیت همان عمل است.[1]
مرگ و زندگی برای خدا
آیه کریمه «قُلْ إِنَّ صَلاتی وَ نُسُكی وَ مَحْیای وَ مَماتی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ (انعام : 162)؛ بگو: در حقیقت، نماز من و [سایر] عبادات من و زندگى و مرگ من، براى خدا، پروردگار جهانیان است.» حقیقت اخلاص را در فرهنگ اسلامی بیان کرده است. در نگاه قرآنی، نه تنها عبادات و مراسم عبادی باید برای خدا انجام گیرد بلکه همه شئون مرگ و زندگی انسان باید رنگ خدایی بگیرد و برای خدا باشد.
اخلاص
تعریف اخلاص در کلام امیرالمومنین
امیر مؤمنان علیه السلام به این معنا از اخلاص اشاره دارند آنجا که فرمودند: «خوشا آن که عمل و علمش، دوستی و دشمنیش، انجام دادن و ترک کردنش، سخن و سکوتش، و کردار و گفتارش تنها برای خدا باشد.»[2] همچنین آن حضرت پیوسته می‌فرمود: «خوشا آن كه عبادت و دعایش را براى خدا خالص كند و آنچه می‌بیند دلش را به خود مشغول نسازد و آنچه می‌شنود او را از یاد خدا غافل نکند و به سبب آنچه به دیگران داده شده سینه اش را غم و اندوه نگیرد.»[3]
اخلاص شرط قبولی اعمال
در نگاه اسلامی اخلاص شرط قبولی اعمال است و هیچ عملی بدون آن پذیرفته نیست و بنده را به خدای تعالی نزدیک نمیکند. تنها با اخلاص در عمل می‌توان به تعبیر قرآنی در جمع «مخلِصین»[4] وارد شد و در مراتب ایمان پیش رفت و در نهایت به جایی رسید که تمام وجود انسان برای خدا خالص کرد و به تعبیر قرآن‌کریم از «مخلَصین»[5] گردد.
دیدگاه فقها درباره اخلاص
فقهای بزرگ به صراحت بیان کرده اند که اعمال عبادی مانند نماز، روزه و حج در صورتی که برای غیر خدا و از روی ریا انجام گیرد باطل است و افزون بر آنکه اجری ندارند از گناهان کبیره نیز به شمار می‌روند. اعمالی که توصلی هستند و قصد قربت در آن‌ها شرط نیست در صورتی اجر دارند و بنده را به خدا نزدیک می‌سازند که با قصد قربت و تنها برای خدا انجام گیرند.
منابع
[1]. محمد بن يعقوب كلينى، قم، دارالحدیث، 1429ق،،ج 2، ص 16.
[2]. «طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ عِلْمَهُ وَ عَمَلَهُ وَ حُبَّهُ وَ بُغْضَهُ وَ أَخْذَهُ وَ تَرْكَهُ وَ كَلَامَهُ وَ صَمْتَهُ» (عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، قم، دفتر تبیلغات اسلامی، 1366.، ص 197).
[3]. «طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ لَمْ يَشْغَلْ قَلْبَهُ بِمَا تَرَى عَيْنَاهُ وَ لَمْ يَنْسَ ذِكْرَ اللَّهِ بِمَا تَسْمَعُ أُذُنَاهُ وَ لَمْ يَحْزُنْ صَدْرَهُ بِمَا أُعْطِيَ غَيْرُهُ» (محمدبن یعقوب کلینی، همان، ج2، ص 16).
[4]. قرآن‌کریم از مؤمنان می‌خواهد که دین را برای خدا خالص گردانند و از مخلِصین گردند: «فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ (غافر: 14)؛ پس خدا را پاكدلانه فراخوانيد، هر چند ناباوران را ناخوش افتد.»
[5]. همچنین قرآن‌کریم از گروهی به نام مخلَصین نام می‌برد و ویژگی‌های آنان را بیان می‌کند. از جمله ویژگی‌های آنان این است که شیطان راهی برای فریب آنان ندارد، و از حسابرسی قیامت در امان هستند و برای حسابرسی حاضر نمی‌شوند. از جمله ویژگی‌های این گروه این است که از میان انسان‌ها تنها آنان به دلیل صفای ذاتی می‌توانند خدای تعالی را وصف کنند: «سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ (صافات: 159 ـ 160)؛ خدا منزّه است از آنچه در وصف مىآورند. به استثناى بندگان پاكدل خدا.» قرآن‌کریم انبیا علیه السلام را از این گروه می‌شمارد.
